Монгол улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж танаа

          

Саяхан Блүүмберг сувгаар “АМЕРИКИЙГ БҮТЭЭСЭН ЭРХМҮҮД”киноны цуврал гарав. Цувралиийн төгсгөлд ” АМЕРИК ЦАГ ХУГАЦААГААР ХӨГЖӨӨГҮЙ, АМЕРИКИЙГ ТЭД БҮТЭЭСЭН ЮМ”гэсэн үгээр дуусгав.

        Америкийн тэр эрхмүүдийн бүтээсэнтэй тэнцэж ч  мэдэхээр том боломж өнөөөдөр  Монголд тохиолдож байна.

        Энэ бол Оросоос Хятад руу нийлүүлэх Алс Дорнодын баялаг түүнийг Монголын нутгаар дайруулан нийлүүлэх том сувгийн боломж.Алс Дорнод буюу Сибирийн байгалын хийн нөөц 46 их наяд тонн,түүхий нефтийн нөөц 100 гаруй тэрбум тонн,мэдээж Сибирийн усан цахилгаан станцуудын илүүдэл эрчим хүч.

         Энэ гурван том баялгийг Оросууд Хятад руу урсгах “ нейтрол зона”-ыг л хайж байна.Путин ч “ СИЛА СИБИРА”төслийнхөө нээлтийг хийчихлээ.Амур,Владивосток руу тавих хоолойн зураг үзүүлээд л байгаа. Цэвдэг ууланд туннель гаргаж хэн ч чадахгүй гэж олон ч  мэрэгжилтнүүдээс сонслоо.Манайтай л хийх хэлэлцээрт зориулсан зураг дөө.Оросын Тува дахь манай Таван толгойгоос 2 дахин том коксын ордоос яагаад өөрсдийнхөө төмөр зам руу холбохгүй  манай Завханы Тэсээс Эрдэнэт рүү ТЭЗҮ-гээ хийцгээе гэж байгаа нь мөн цэвдэгт тулаад л манайхаар  дайруулан төмөр замаа холбох гэснээс биш Монголд энэ зам ач холбогдолоор тун бага.       

          Оросын Алс Дорнодын Яамны сайд Донской-энэ 11 сард болох  Газпром,СNPC-ийн уулзалт шийдвэрлэнэ.Монгол улсын нутаг дэвсгэрээр  дайран өнгөрөх нь  дөт бөгөөд хөрөнгө оруулалтын хувьд ч ашигтай санал боловч энэ нь Монголын талаас өөрсдөөс нь л шалтгаална гэж мэдэгдэж байгаа нь цаг хугацаа хамгийн чухал,хамтрагч маань хэн  байх  вэ?хир найдвартай хамтрагч бидэнтэй хэлэлцээр хийх нь вэ?гэдгээр л гэж харж байна.

          Өнөөдөр зөвхөн байгалийн хийн тухай ярьж байна маргааш нефтийн хоолой,нөгөөдөр эрчим хүчний шугам ярих нь ч тодорхой.Иймд хоёр том гүрны хооронд явагдах их урсгалд зориулсан тодорхой нэгэн зурвас газрыг  Монгол улсын ерөнхийлөгч та  Оросын талд хүсэлт гаргасан тул Монголын төр ямар ч л гэсэн шийдвэрлэх л байх.

                                                   Гэхдээ...

          ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.В.Путины айлчлалын үеэр зурагдсан 15 гэрээ,санамж бичгийн дагуу хамтран ажиллах Гэрээ болон санамж бичгийнхээ үүргийг биелүүлэх,төмөр замаа хос болгох,цахилгаанжуулах,Завханы  Агт боорчийн боомтоос Эрдэнэт хүртэлх төмөр замын ТЭЗҮ-г хийх зэрэг маш их ажил манай Засгийн Газарт бий. 

          Харин стратегийн гээд хэнд ч өгдөггүй төмөр замдаа  л хөрөнгө оруулж оруулж чадаж байна уу гэдэг л Засгийн Газрын санаа зовох асуудал. Харин манай талаас хүсэлт болгосон хийн хоолой,нефть дамжуулах,эрчим хүчны шугам зэрэг төмөр замаар болон авто замаар тээх боломжгүй ачааг дамжуулах шугамд газар түрээслүүлэхээс өөрөөр хамтрах боломж манай Засгийн Газарт байхгүй.Тэгээд ч ерөнхий зарчмын гэрээг л Засгийн Газар хоорондын гэрээгээр хийх  боловч Оросын талаас ч мэдээж  аж ахуйн нэгж,харин манай талаас ч заавал Засгийн Газар байх ч ёсгүй.

      Өнөөдрийн төрийн эрх баригчид  гаднаас зээл авч орон нутгийн авто замуудыг 50,50 иар нь аж ахуйн нэгжүүдэд шууд гэрээгээр хувиарлан бонус  авч,Бага нуурын нүүрсыг хямд үнээр авч, шуудайлахдаа гаршсан, ихэд туршлага хуримтлуулсан тул авто зам, агаарын болон төмөр замаа хуваагаад ч гэсэн  бонус унагаах сонирхолтой.

       Путин,Си жиньпин хоёрын уулзалтанд ямар дүгнэлт өгч байна гэж асуусан сэтгүүлчийн асуултанд -Хоёр багий уулзаа л биз.Надад ямар хамаа байсан юм гэж хариулж байгаа хүн өнөөдөртөө Засгийн Газрыг толгойлж байгаа үед үү?

        Оросын тал энэ төсөл дээр Монголын Засгийн Газрыг найдвартай түнш гэж үзэх үү?

        Энэ төслийг төрөөс Хараат Бус Баялагын Сан байгуулах замаар сангийн эх үүсвэр болгон ашиглах тухай   хувилбарийг   төрийн дээд байгуулга болох УИХ-д танилцуулж намрын чуулганаар яаралтай шийдвэрлэх хэрэгтэй байна.

        Эрхэм гишүүдэд Монгол улс зөвхөн цаг хугацаагаар  л хөгжиж яваа гэдгээ ухамсарлаж,энэ түүхэн боломжийг  Монголын  түүхэнд  алтан үсгээр бичигдэх том шийдэл гэдгийг сануулж байна.

                                  ХҮҮХЭД ЯМАР Ч БУРУУГҮЙ.

       Урагшгүй  удирдагчид,унхиагүй эцэг эхээс болж хүүхэд хохирох ёсгүй. Тэд  өлсөх, даарах,өвдөх ёсгүй.

       Тэд  18 нас хүртлээ ажил хийх эрхгүй,баялаг бүтээгчид биш,харин сурах зөв хүн болж хүмүүжих ёстой.

       Тэдэнд очих ёстой тэр халамжийг манай төр засаг ч,эцэг эх ч,өнөө үеийнхэн бид өгч чадаж байгаа юу?

        Харин тэдэнд энэ төсөлд хөрөнгө оруулах нэг л бололцоотой эрх бий.Гэвч тэд хэн нэгэн асран хамгаалагчгүйгээр газрын өмчийн сонголт хийж чадах бил үү?

       Тэр нь нэг  удаа үнэ төлбөргүй 0,7 га газар өмчлөх эрх.

       Газар өмчлөх 52 байршлийг иргэдэд үнэ төлбөргүйгээр өмчлүүлж эхэллээ.

       Энэ 52 байршил дахь газрыг насанд хүрсэн хүн бүрт хувиарлан 18 наснаас дээших насныхан  буюу баялаг бүтээгчид ямар бүтээн байгуулалт бий болгох нь өөрсдийнх нь асуудал.

        Харин 53 дахь байршлийг  хүүхдүүдийнхээ 0.7 га газрын эрхийн бичгүүдийг цуглуулж нэгж хувьцаа болгон баялаг бүтээгч насанд хүртэл нь эзэмшүүлэх хэлбэрээр дээрх төслийн түрээсийн газар болгох санал  байна.

        Улс төрийн “сүгсэлзүүрүүд”-ийн ч хүүхдүүд ер нь хэний ч хүүхдүүд энэ газрын өмчлөгчид байх  тул эсэргүүцэл гарах магадлал бага байх.

        Монгол улсын хойд хилээс урд хил хүртэлх 1100 км зайг 1 км-ийн өргөнтэйгээр суваг гаргана гэвэл 110000 га болно. Түүнийг 0,7 га-г нэгж хувьцаа гэж бодвол нэг сая гурван зуугаад мянган хүн өмчтэй болж, газрын түрээсээр амьжиргаагаа залгуулах боломж бий болох нь.

       Эхний ээлжинд хүүхдүүд боловч хувьцаа үлдвэл тэтгэврийн насныханд ч боломж байна. Улс төрөөс ангид, ямар ч нам нь ялж байсан өөрчлөгдөхгүй, Монголын төрөөс хараат бус, тухайн сувгийн  газрын өмчлөгч хамтрагчтайгаа хязгааргүй хугацаагаар шийдвэрлэх нь Оросын талын сонирхолтой нийцнэ гэж үзэж  байна.

        Энэ нь нэг талаасаа Украйны асуудал шиг улс төрийн нөлөөгөөр хаагдахгүй нөгөө талаасаа өрнөдийн орнуудын улс төрийн нөлөө үзүүлэхгүйн  баталгаа юм.

        Монгол Улсын ерөнхийлөгч  таны  хэлсэнчлэн Ази Европыг холбосон энэхүү интеграчлалаас Монгол улс үлдэх ёсгүй.

         Гуравдах хөршийн бодлого буюу улс төрийн дарамт шахалтаар  энэхүү боломж хаагдах ёсгүй.

          0-18 нас хүрээгүй  бүх хүүхдүүдэд энэ эрх нь нээлттэй бөгөөд 18 нас хүрэхэд нь үлдэгдэл мөнгөөрөө  цаашид суралцах сургалтын зардал,эсвэл бизнэсээ эхлэх гарааны мөнгөтэйгээр гарч дараагийн төрсөн хүүхэдэд нь  эзэмшил нь  шилжих хэлбэрээр шийдвэл ирээдүй болсон хүүхдүүддээ маш том боломж,нийгмийн хамгаалал, халамжийг давхар шийдэх юм.     

                            ХҮН БҮРИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАХ ТҮҮХЭН БОЛОМЖ

      Байгалын хий,нефть,эрчим хүчний дамжуулах энэ газарт Оросын гурван том компани  тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байнгын ашигтай байх тул газрын түрээсийн төлбөрийг тухайн аж ахуйн нэгж  төлөх юм.Үнэ төлбөрийг мэдээж  Оросын талтай хийх хэлэлцээрээр шийдвэрлэгдэнэ.

     Харин дараагийн алхам бол тухайн газар дээрх  Орос Монголын хамтарсан үйлдвэрийн энэхүү төсөлд Монголын аж ахуйн нэгжүүд, иргэд хөрөнгө оруулах  боломж  юм.

     Монголчууд бид энэ том төслийн их биш хувийг нийт дүнгээрээ эзэмшсэн ч гэсэн мөнгөн хөрөнгөө арвижуулах цаашилбал ямар замаар олсон нь ч  хамаагүй гадаадад хадгаламж эзэмшигч манай иргэдэд ч  том боломж гарах юм.

      Энэ төслийг Оросын менежмэнтийн баг удирдах нь мэдээж боловч дор хаяад туслах ажилтан, харуул хамгаалалтанд нь олон ажлын байр бий болж  монголчууд бид л  ажилтай болно.

      Гэрээ хэлэлцээрээр тохирч  л чадаад Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр  хамтарсан үйлдвэр байгуулагдах тохиолдолд   Эрдэнэт,Оюу толгойгоос ч дутахааргүй том татвар төлөгч болж татвараа шударгаар төлөхөд л  Монголын Засгийн Газар татварын хэлбэрээр  чамгүй мөнгө хүртэнэ.

      Ингэснээр бид бусдын баялагыг дамжуулагч хуурай замын “Панамын суваг”тай болно.

      Манайх томоохон хөрөнгө оруулагчдийн сонирхолыг татах томоохон төсөл багатай улс.

     Ялангуяа 2-3 улсын хил дамнасан  энэ“ МЕГА төсөл” бол зөвхөн  мөнгө  ч биш харин том баялаг гэж харж бидний хувьд олон улсын зах зээлээс  болон гуравдах хөршүүдээс, Баялагын сангуудаас ч “Сангуудын сан “байгуулах замаар хөрөнгө оруулалт  татах боломжтой бөгөөд тэр хирээрээ манай улсын тусгаар тогтнол улам бэхжих болно.                                                                                                                                 

 Хүндэтгэсэн:                                                 FALCON CAPITAL Хөрөнгө оруулалтын компаны

                                                                          Ерөнхийлөгч                   Ж.Түвшинбат

  

БАЯЛГИЙН САН ӨӨРӨӨ БАЯЛАГ БҮТЭЭГЧ МӨН ҮҮ?

                     БАЯЛГИЙН САН ӨӨРӨӨ БАЯЛАГ БҮТЭЭГЧ МӨН ҮҮ?

        Саяхан манай оронд  айлчилсан Голландын ерөнхйи сайд асан Виллим Кох гуай-Баялагтай орон баялаггүй орноос мэдээж хурдан хөгжих ёстой,танай оронд яг тохирсон хөгжлийн загвар гэж байхгүй гэж хэлсэн бол мөн саяхан айлчилсан Английн ерөнхий сайд асан Тони Блейр гуай- хөгжилд зөвхөн хөрөнгө бус,но-хау технологийн инноваци хэрэгтэй.Надыг ерөнхий сайдаар ажиллаж байх хугацаанд автомашины үйлдвэрлэл унаж Японы хөрөнгө оруулалт ,технологи орж ирснээр Англи улсийн эдийн засаг хөл дээрээ боссон талаар ярьсан..              

       Дөнгөж 8 жилийн өмнө 2004 онд тусгаар тогтнолоо олсон  1,1 сая хүн амтай жижигхэн улс Зүүн Тимор гэхэд 10 тэрбум доллароор Баялагын сангаа байгуулаад 1  тэрбум долларын ашигтай ажилласан тухайгаа тус  сангийн зөвлөх Норвегын сангийн дэд сайд асан  Видор Овесен  гуай саяхан манайд дэлхийн Банкнаас зохион байгуулсан олон улсын бага хурал дээр ярьснаас харахад  Монголд аль болох хурдан байгуулаад, менежмэнтийг нь  олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр амжилттай ажиллаж байгаа хүмүүстэй хамтарч  ажиллавал  Оюу-Толгойн үр ашгаас ч наана ашиг  гарах боломжтой  нь харагдаж байна.

       Зүүн Тиморт Газрын тосны орлогоос улсын төсвийнхөө 95%ийг бүрдүүлдэг тул  Парламентынхаа дэргэд  Газрын тосны зөвлөлийг байгуулж ,”гэхдээ парламентаасаа хараат бус байгуулга” парламенттайгаа зөвшилцснөөр  улсын төсөвт нийт орлогынхоо 3%ийг  оруулж,улсын төсвөө дотоодын бусад орлогоороо бүрдүүлдэг байна.

       Улсын төсвөөс салбарын сайдуудын багц,тусгай сангууд түүний дотор Дэд бүтцийн сан,Хүний Нөөцын Хөгжлийн сангуудаа тэтгэдэг  тогтолцоотой юм байна.

        Монгол улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж 2013-04-05 нд Улсын Их Хурлын нээлтэн дээр  хэлэхдээ-Манай улсад нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгч бүр хувьцаа эзэмшигч,баялаг бүтээгч байх боломжтой.Ажил хийж байгаа хүн бүр,тэтгэврээ авч байгаа ахмад нэг бүрийн тэтгэвэр улсынхаа баялагаар баталгаажина гэсэн үг.Баялаг бүтээлцэх хүчин зүйл болж хувирна гэсэн үг.Өнөөдрийн нялх хүүхдүүд ч удахгүй өсч том болно.Ажил алба хийнэ.Ирээдүйд ахмадууд болно.Ингэж л тэтгэврийн сан баялагын сан болдог.Тухайн улсын иргэдийн хүүхэд хөгшин ялгаагүй бүгдийнх нь хадгаламж,хуримтлал өсдөг.Муу төр иргэддээ  өр үлдээдэг.Сайн төр иргэддээ хадгаламж үлдээдэг.гэжээ.Монголд Баялгийн санг байгуулах  ажлын хэсэг ч Сангийн Яаман дээр байгуулагдсан,тусгай хууль гарган зохицуулах тухайгаа ч  Сангийн сайд Ч.Улаан  дурьдсан.Гэвч зарим эрдэмтэн судлаачдын дотор Баялгийн санг зөвхөн улсын төсөв хүндрэхэд хэрэглэдэг хадгаламжийн дэвтэр шиг,биржээс хувьцаа авч өсгөдөг”Asset management company“шиг,зарим нь бүр тэтгэвэр тавьдаг сан шиг ч ойлголттой болох нь саяхан болж өнгөрсөн олон улсын бага хурал дээр харагдсан.

    Жишээлбэл:Норвегийн Төрийн Тэтгэврийн Сан Глобаль нь 680 тэрбум  америк доллар бүхий баялгийн сан бол Норвегийн Тэтгэвэрийн Сан нь 17 тэрбум доллартай зөвхөн дотоодынхоо компаниудад хөрөнгө оруулдаг тэтгэвэр тавьдаг сан байдаг.Мөн Чилийн Тогтворжуулалтын Сан нь доороо Тэтгэвэрийн сангаа авч явдаг бөгөөд түүнийгээ 35 тэрбум долларт хүрсэн цагт нь сангаасаа болон улсын төсвөөс татаас өгөхөө зогсоож,цаашид бие  даах хангалттай гэж үздэг.Альскийн Байнгын Сан ч мөн актив нь удаан хөрвөлттэй Альскийн Сэтгэцийн Эрүүл Мэндийн Сан болон  бусад сангуудынхаа мөнгөн хөрөнгийг олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр өсгөж өгдөг Баялгийн сан юм.

      Иймд өнгөн талаасаа харахад тэтгэвэр,ажилгүйдэл,нийгмийн хангамжийн чиглэлтэй байгаа мэт нэр устай байвч үнэн хэрэгтээ хожим үүсч болох аливаа хүндрэл бэрхшээлийг  даван туулах,ирээдүй хойч үедээ үлдээж,тэдний боловсролд зориулагдсан сангууд байдаг.Боловсролд зориулна гээд ч  өнөөдрийн хэрэгжиж байгаа Төрийн Сургалтын сан шиг хэдэн дарга нарын хүүхдүүдийн зардлыг нь даачихаад, Монголдоо ч ирж ажиллахгүй алга болж болдог  сан биш.

       Абу-Дабигийн  Баялгын сан нь орлогоосоо  гадаадад  боловсрол эзэмших хүүхдүүдэд  сургалтын зардлаас нь гадна байр,хоолны бүхий  л зардлыг нь хариуцдаг бөгөөд тэдний хүүхдүүд энэ сандаа том өртөй бөгөөд хайрлаж хүндэтгэдэг болсон тухай  тус сангийн Өөрийн Хөрөнгөөрх Хөрөнгө Оруулалтын Газрын даргаар ажиллаж байсан Жорж Сударскис гуай  олон улсын бага хурал дээр ярьж байсан.

       Нөгөө талаас  манай зарим улстөрчдийн тавьж байгаа “Баян Монгол корпораци” шиг,Эрдэний сан,Эх Орны сан ч  бил үү хувьцаа тараах  улс төрийн тоглолт ч биш.

       Хэрвээ хувьцаа гаргах компани бол эхний уедээ зарагдахгүй ч гэсэн хэн нэгэнд өвлүүлэх,хожим зарах л болох тул лав л Баялгын сан биш болно.

          Гэхдээ Баялгийн сангийн өнөөгийн зах зээлийн үнэ гэж байдаг.Жишээлбэл:Альскийн сангийн  өнөөгийн үнэ цэнэ 34 тэрбум  буюу хүн амдаа хуваавал нэг хүнд  35000 америк доллар боловч түүнийг хэн ч авч зарах буюу барцаалах,өвлүүлэх эрхгүй.

     Ерөнхийлөгч цааш нь хэлэхдээ:Монголд асуудалгүй салбар гэж  байхгүй.Хүндрэлгүй шийдэл гэж бас байхгүй.Дээр нь Монголын онцлог гэж бас бий.Аль нэг шийдлийн ард ахиад олон асуудлын үр соёолж байдгийг бүү март.Тэр бий болж  байгаа олон асуудлын,үйлийн үрийг яаж засахаас олон юмны хувь заяа шалтгаалдаг.Асуудал бүрт шийдэл харагдаж байна.Нийгэмд бий болж байгаа баялаг нийтийн хүртээл болж чадахгүй байна.Иргэний оролцоогүй баялаг түүний хувиарлалт хулгай болж хувираад байгааг бид харж байна.Асуудал бол улс орны хувьд ч адилхан.Монголын өмнөөс манай асуудлыг хэн ч шийдэхгүй.Бидний өмнөөс бидний зовлонг бэрхшээлийг хэн ч нимэглэхгүй.

     Монголын эдийн засаг хурдан өслөө” гэж яригдсан боловч түүхий эд голлон экспортлодог хөгжлийн хувьд доод  эрэмбийн эдийн засаг хэвээр л  байна.

     Тэр тусмаа ухаж зөөх салбараас хараат.Монгол орон хөгжлийн хувьд дунд эрэмбийн эдийн засагтай орон болох гэвэл байгаа нөөц боломжоо ашиглаад бусдад хэрэгцээтэй бараа бүтээгдэхүүн,өртөг шингэсэн баялаг үйлдвэрлэх,экспорлоход бодлогоо чиглүүлэх ёстой.Ингэхийн тулд бидэнд бүтээгчдээ,хөрөнгө оруулагчдыг дэмжихээс өөр зам алга.гэжээ.       Манайд өнөөдрийн хэрэгжиж буй хуулийн дагуу Улсын Их Хуралд  Улсын Төсвийн  тухай хууль,Нийгмийн Даатгалын тухай хууль,Хүний хөгжлийн тухай хуулиудийг  Засгийн Газраас  жил бүр өргөн мэдүүлж,93%иа  уул уурхайн орлогоос,7 хувиа бусад эх үүсвэрээс бүрдүүлэн, орлогоо дээрх гурван  хуулийн дагуу хувиарладаг билээ.

       Иймд “Монгол Улсын сангуудын тогтолцоо,удирдлагыг оновчтой болгох арга зам”бодлогын судалгааг хийсэн хараат бус судлаачид бид улсын төсөвтэй улдуулан уул уурхайн орлогын хувирлалтыг Баялгийн Сан байгуулахтай холбогдуулан хуулийн  үзэл баримтлалын төслийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн баталсан хуулийн ажлын хэсэгт  миний бие багтсны хувьд  танилцуулсан болно.

       Уул уурхайн салбарын бизнес бол  нөөцөөрөө дуусгавар болдог  тодорхой  хугацаатай  байдаг. Баялгийн Сан бол хэдэн зуун жил ч үргэлжилж  жилд 15%-20%-иар арвижиж, ард түмэн нь  ажил хөдөлмөрөөрөө амьдарч  чадах чадвартай, үр хүүхдүүд нь боловсролтой, хойч үеээ итгэлтэйгээр харах гэрэлт цамхаг  нь болгодогоороо  онцлогтой.

      БАЯЛГИЙН САН ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Баялгийн сан гэдэг нь:

         Улсын мэдлийн хөрөнгө оруулалтын сан

         Хувьцаа, бонд, өмч хөрөнгө,өнгөт металл болоод бусад эдийн засгийн нэг механизмаас    бүрдэнэ.

          Гадаад валютын болон дотоодын бусад нөөцөөр санхүүжигдэнэ.

          Голдуу гадаадад хөрөнгө оруулалт хийх боловч,орон нутагтаа хөрөнгө оруулалт хийдэг сангууд олон оронд байдаг.

          Гадаад улс орнууд,олон улсын байгуулга,хувийн хөрөнгө оруулалтын сангуудын зорилго нь түргэн хугацаанд хурдан ашиг олох хөрөнгө оруулалтыг урьтал болгодог бол Баялгийн Сангийн үндсэн зорилт нь улс орныг урт хугацаанд тогтвортой хөгжүүлэх нөхцөл бүрдүүлэхэд оршдог.

БАЯЛГИЙН САН НЬ:

       Төлбөрийн балансын удирдлагын тогтсон систем болон мөнгөний бодлогын хүрээнд хийгдэх валютын арилжаа биш.

        Төрийн өмчийн аж ахуйн нэгж биш

        Төрийн албан хаагчдын тэтгэмж тэтгэврийн сан биш

        Хувь хүний ашиг сонирхолын тулд ажиллагч биш

ХАРААТ БУС СУДЛААЧ,ХУУЛЬЧ                            Ж.ТҮВШИНБАТ.

Гуравдах боломж

                                                МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ Ц.ЭЛБЭГДОРЖ  ТАНАА

                                                                                                                       

                                                               Гуравдах боломж

           Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг-1- рт Оюу-толгой болон  том төслүүдээ явуулах уу?

                                                                   2-рт бүсээ чангалж,таналт хийх үү?

гэсэн санал асуулга явуулж байна. Өөр ямар ч хувилбар байхгүй, аль нэгийг нь сонго гэж ард түмэнд тулгалаа. Аль нэгийг нь сонговол нөгөөг нь хэрэгжүүлэхгүй гэснийг бодохоор алийг нь ч сонгож чадахгүй болж байна. Миний хувьд аль алинийг нь л хийх хэрэгтэй мэт санагдана.Гуравдах сонголт үлдээгээгүй нь сонин. Аргаа барж л байгаа хэрэг юм уу даа.

           Монголын төрийг ээлжлэн барьсан МАН, АН хоёр хүчин  суулийн 25 жил-улс төр,улс төр,улс төр гэж  төрийн эрхийн төлөө, Монголын эдийн засгаар тоглосоор ирсний л гор нь гарч байна. Цаашид ч энэ л эдийн засгийн тогтолцоотойгоороо явбал Монголын эдийн засгийн  байдал улам муудаж, Хятадын Шиньхуа агентлагын бичснээр-Монгол улс энэ байдлаараа байвал 2017 онд Грекийн араас орж, газар нутгынхаа нэг хэсгийг өгнө гэсэнтэй ойрхон болжээ.

           Уул нь энэ хоёр улс төрийн хүчин болон бусад жижиг намуудтайгаа хамтран засаг барьж байгаа үедээ нэг л том өөрчлөлт,шийдвэрийг гаргах ёстой юм.

           Монгол улс эх эвсэлийн засгийн газар байгуулсан энэ үедээ л улс төрийн зөвшилцөл хийх замаар Үндэсний хөгжлийн төлөвлөгөөг гаргаж, тэргүүлэх ач холбогдлооор нь эрэмбэлэн хөгжүүлэхдээ дараа дараагийн Засгийн Газрууд эрэмбийг өөрчлөх эрхгүй, энэ төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй л бол ямар ч хөгжлийн төсөл хэрэгжих боломжгүйгээр зохицуулсан Ботсванийн туршлагыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байна.

           Ботсвана улс тусгаар тогтнолоо олоод 1966-1999 оны хооронд л тэргүүлэх ач холбогдолоор нь эрэмбэлэхдээ үндэсний боловсон хүчнийг сургаж дадлагажуулах, дэд бүтэц-төмөр зам эрчим хүчийг хөгжүүлэх, харилцаа холбоо, усан хангамж,эрүүл мэнд боловсролын стандарт гэх мэтчлэн харин хамгийн сүүлд нь зам тавих зэрэг нь оржээ.

          Ерөнхий сайд болсон нь л хамгийн сүүлчээс нь барьж авч, зам барьж улсдаа асар их өр үлдээж эдийн засгаа нураагаад байдаггүй л юм байна лээ. Улс төрийн энэ зөвшилцөл нь Засгийн Газар болон ард түмний хооронд нийгмийн гэрээ болж, ийм таатай нөхцөл үүсгэхэд гадны зөвлөх тухайлбал хувийн хөрөнгө оруулалтын сангууд зөвлөж байжээ. Зөвлөхүүд нь Засгийн Газрын сайдууд болон парламентийн гишүүдтэй хамтран ажиллаж байжээ.

          Ерөнхий сайд Сайханбилэг- цагаануудыг авч ажиллаж тэднээс сурах хэрэгтэй гэж зурагтаар ярьсан нь”rent white guy “ буюу цагаан арьстныг хөлслөх аргийг хэлсэн байх. Мөн урдах Засгийн Газарт сайд байхдаа Японд айлчлаж-бид мөнгөтэй л болчихвол өөрсдөө хөгжчихнө гэж андуурч явжээ гэж ярьж байсан зэргээс нь харахад Монголын Засгийн Газар, Засгийн Газрын тэргүүн болж байгаа хүний ард  эдийн засгийн хөгжлийн институт “think tank “ байхгүй,төлөвлөлт хийдэг яам ч үгүй болгоод ерөнхий сайд нь бор зүрхээрээ л зүтгэж байгааг л харуулж байна.

         Би санал хэлэхээсээ өмнө хоёр асуулт асуумаар байна?1.Монгол банкныхнаас-гадаад валютын нөөц хэний мөнгө вэ?1-рт Засгийн газрынх... 2-рт Монгол Банкных..

         2.Засгийн Газраас асууя-нийгмийн даатгалын сан хэний мөнгө вэ? 1-рт Улсын мөнгө...

         2-рт Засгийн Газрын мөнгө..Яагаад үүнийг асууж байна гэхээр Монгол улс эдийн засгийнхаа багтаамжаас давсан мөнгийг валют болгож,улсын валютын нөөц гэж гадаадын банкинд жилийн 1%-ийн хүүтэй хадгалуулчихаад,эргээд гаднаас 5-8%ийн зээл авдаг менежменттэй улс.

      Өнөөдөр улсын төсөв 1 их наядаар дутаж байгалын баялагын орлого багассан үед л ухаан ороод эргээд тэлсэн халамжаа танах гэтэл чадахгүй байна. Монголд л баячуудын хүүхдүүд нь хүртэл халамж буюу “benefit “авдаг  тогтолцоогоо өөрчилж чадахгүйдээ хүрсэн байна.АНУ болон хөгжиж буй орны иргэд  халамжийн газрынхаа хажуугаар явахаас ч цэрвэдэг юм.

       Цаашид 2016 онд эргээд байгалын баялаг буюу уул уурхайн түүхий эдийн үнэ дээшилбэл яах вэ?Ерөнхий сайдын асуулгад хэрэв 1 гэсэн дугаарыг дарвал 2 дах буюу халамжаа танахгүй,том төслүүдээ явуулья гэх нь.Эргээд л төсвөө нэмээд л улс төрчид нь нийгмийн халамжынхаа хэмжээг нэмээд амлаад явах уу?Тэгвэл 3 гэсэн дугаарыг дарах нэгэн боломжийг санал болгоё

         Нийгмийн Даатгалын мөнгө бол хөдөлмөр эрхлэгч ард түмэн өөрсдийнхөө хөдөлмөрийн чадвар алдсан үед хэрэглэх зориулалттай цуглуулсан хөрөнгө юм.Ажил олгогчоос 12.5%-ийг,ажилчин өөрөө 12.5% ийг нөөцөлсөн мөнгө бөгөөд энэ нь Засгийн Газраас хараат бус эх үүсвэртэй хөрөнгө юм.

       Харин Засгийн Газар Нийгмийн Даатгалын байгуулгыг өөртөө буюу улсын төсөвтөө авч, 1200 ажилтныг нь хүртэл төрийн албанд хамруулсан явдал юм.Зарим эх сурвалжийн яриагаар-Монголын төр Нийгмийн Даатгалд 5,8 их наядын өртэй гэгддэг.Ямар ч л гэсэн 2015 он улсын төсвийн 60%  нь үүн лүү төсөвлөгдөж байна.

         Монгол улс яагаад Нийгмийн Даатгалаа тусад нь байлгаж болдоггүй юм бэ?

        Сингапур,Норвеги болон манай хоёр хөрш орнууд хүртэл бие даасан нийгмийн даатгалын сангуудтай тэр нь хараат бус баялагын сан болчихсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ 200% болтлоо хөгжчихсөн байна.Хэрэв улсын төсөв нь нийгмийн даатгалын сангаас тусдаа байсан бол дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ 20% тай байх байлаа.Өрийн тааз чинь ч боломжийн байх байлаа.

      Энд л эдийн засгийн тогтолцооны алдаа байсан,үүнийг л өөрчлөх гэж мэрэгжлийн Засгийн Газар байгуулсан,энэ Засгийн Газар нь бараг л торгуулийн батьлион,дараагийн сонгуульд орохгүй,ард түмэнд таалагдах гэж бус, эдийн засгийн арга хэмжээг авна гэж байгуулсан болов уу?Төрийн тогтолцоог нь байг гэхэд эдийн засгийн тогтолцоогоо өөрчлөхгүй юм бол ямар ч аавын хүү засгийн эрхэнд гараад ямар ч хүчин юу хийж чадах юм бэ?

       Эдийн засгийн баланс ч  мэдэхгүй улс төрчид ядахнаа Монголын топ эдийн засагчдаасаа асуухгүйгээр-шинэ гэр бүлийн 500 000,иргэн бүрт 1 сая,1сая 500 мянга,оюутан бүрт сар бүр 70 000,хүүхэд бүрт сар бүр 20 000,амжилт гаргасан тамирчин бүрийг насаар нь тэжээх,эцэст нь 3 сая дахь хүүхдийн чацуутан болгонд 3 сая зэргээр эдийн засгийг тарамдууллаа.

       Хүний Хөгжлийн Сан гэж үрэн тараах гэж Засгийн Газрын тусгай  бусад 30 сантай адилхан  сан байгуулан,ирээдүйгээсээ зээлж байна гээд  Оюу толгойгоос 250 сая ам доллар,Таван толгойгоос 200 сая ам долларын өрөнд оруулчихаад дотоодын бүх бололцоотой хөрөнгийг нийлүүлэн шавхаад сүүлд нь бүр гадаадаас өр тавьж, Монголын эдийн засгийг  маш хүнд байдалд орууллаа.

        Бид 3 жилийн өмнөөс л Баялгийн Санг хэрхэн байгуулах,баялгийн орлогыг хэрхэн хувиарлан хөгжүүлэх тухай Засгийн Газарт санал гаргахын зэрэгцээ” Сангуудын удирдлагыг оновчтой болгох нь”сэдвээр Хөгжлийн Яамнаас зарласан тендэрт нь шалгарч, бодлогын судалгааг явуулж,хуулийн төслийг нь хүртэл хийгээд өгсөн юмсан.

       Судалгаа болон хуулийн төслөөрөө улсын төсвөөс гадуур Нийгмийн даатгалын Санг хараат бусаар бие даалган,улсад орж ирж байгаа баялагын орлогын зарим хэсгээр эх үүсвэр болгон санхүүжүүлэх замаар Баялагын Санг байгуулах санал  гаргасан юм.Өнөөдөрийн байдлаар Нийгмийн Даатгалын сан нь тэтгэвэрээ ч тарааж чадахгүй байгааг мэдэж л байна л даа.Улсын төсөв нь татвараар мөн уул уурхайн баялагаас орж ирж байгаа орлогоор бүрдүүлж байгаа ч энэ орлогын тодорхой нэг хэсгийг Нийгмийн Даатгал болон бусад сангуудын 6 сараас дээших үлдэгдэлүүд  мөн бусад эх үүсвэрийг ашиглан Хөрөнгө Оруулалт Хөгжлийн Нэгдсэн санг” сангуудын сан” хэлбэрээр байгуулж, дэлхийн бусад улсын Баялагын сангуудын хөрөнгө оруулалтыг Монголд оруулах боломж байгааг санал болгосон юм.

       Харамсалтай нь  Хөгжлийн сайд нь Засгийн Газрын бондыг харин төсвөөс гадуур байлгаж,сая нэг юм төсөвтөө тусгах болтол өрийн тааз нь 58,5%-д хүрлээ.Зарим эдийн засагчид Төсвөөс гадуурх төсөв гэж байх ёсгүй гэх л байх.Гэхдээ үүнийг би санаанаасаа зохиогоод байгаа юм биш,Баялгын сан байгуулаад хөгжчихсөн  улсын загвар бэлэн байгаа юм.

       Жишээлбэл:Норвегийн Тэтгэврийн Сан Глобал нь 852 тэрбум ам.доллар буюу 5 сая хүн амдаа хуваахад нэг хүнд 1 сая Норвег крон.Улс нь ямар ч өргүй, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ нь 550 тэрбум,түүний 12% буюу 60 орчим тэрбумаар Засгийн Газар нь буюу улсын төсөв нь болоод л байна.

      Норвегийн Тэтгэврийн Сан Глобол нь 2015 оны 3-р улиралд 32 тэрбумын ашиг олсон байх юм. Энэ бол  Монгол улсын нийт эдийн засгаас 3 дахин их мөнгө.Ийм нийгэм тогтоочихвол эрх баригчдид,шийдвэр гаргагчид та бүхнээс ард түмэн нь юу нэхэх юм. Ийм өөрчлөлт,эдийн засгийн тогтолцоог Монголд  бий болговол Ерөнхийлөгч та Монголын түүхэнд алтан үсгээр бичигдэнэ.

      Монгол улсын ерөнхийлөгч та: 2013-04-05 нд Улсын Их Хурлын нээлтэн дээр  хэлэхдээ-Манай улсад нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгч бүр хувьцаа эзэмшигч,баялаг бүтээгч байх боломжтой.Ажил хийж байгаа хүн бүр,тэтгэврээ авч байгаа ахмад нэг бүрийн тэтгэвэр улсынхаа баялагаар баталгаажина гэсэн үг.Баялаг бүтээлцэх хүчин зүйл болж хувирна гэсэн үг.Өнөөдрийн нялх хүүхдүүд ч удахгүй өсч том болно.Ажил алба хийнэ.Ирээдүйд ахмадууд болно.Ингэж л тэтгэврийн сан баялагын сан болдог.Тухайн улсын иргэдийн хүүхэд хөгшин ялгаагүй бүгдийнх нь хадгаламж,хуримтлал өсдөг.Муу төр иргэддээ  өр үлдээдэг.Сайн төр иргэддээ хадгаламж үлдээдэг. Монголд асуудалгүй салбар гэж  байхгүй.Хүндрэлгүй шийдэл гэж бас байхгүй.Дээр нь Монголын онцлог гэж бас бий.Аль нэг шийдлийн ард ахиад олон асуудлын үр соёолж байдгийг бүү март.Тэр бий болж  байгаа олон асуудлын,үйлийн үрийг яаж засахаас олон юмны хувь заяа шалтгаалдаг.Асуудал бүрт шийдэл харагдаж байна.Нийгэмд бий болж байгаа баялаг нийтийн хүртээл болж чадахгүй байна.Иргэний оролцоогүй баялаг түүний хувиарлалт хулгай болж хувираад байгааг бид харж байна.Асуудал бол улс орны хувьд ч адилхан.Монголын өмнөөс манай асуудлыг хэн ч шийдэхгүй.Бидний өмнөөс бидний зовлонг бэрхшээлийг хэн ч нимэглэхгүй гэжээ.

     Монголчууд өөрсдөө эдийн засгийн тогтолцоогоо өөрчилж чадахгүй байгаа бол тэр цагаануудаа  хөлслөөд ажиллуулахад л  энэ гуравдах боломжийг хэлээд л өгнө.

     Уул нь Монгол дах хавтгайрсан халамжийн тогтолцоонд таны хувь нэмэр ч багагүй л байгаа байх.

    

            ТӨР ЭРХ ЗҮЙН ХУУЛЬЧ                                          Ж.ТҮВШИНБАТ