ТӨЛӨВЛӨЖ Ч БОЛДОГГҮЙ, БҮТЭЭХ БУС ЯРЬДАГ НИЙГЭМ - АРДЧИЛАЛИЗМ

      

      Энэ зургийг Ц.Амгалан гуай 1966 онд зурснаар төрийн шагнал авч байсныг санаж байна. Энэ ялдамд их зураач Ц.Амгалан гуайн үр хүүхдүүдээс нь - энэ зургийг жишээ болгон ашигласан юм шүү, зургийг болон бурхан болоочыг шүүмжлээгүй юм шүү гээд уучлалт гуйя.

       Харин өнөөдөр харахад үнэхээр монголын төрийн дүр төрхийг ийм болно гэж мэдэж байсан болов уу? гэж бодогдож байна.

Капитализмийн дээгүүр харайж байгаа энэ морьтон “сүгсэлзүүр” ”утопи коммунизм” гэдэг газар буух гээд агаар дээр хөөрч байгаа нь үнэхээр тэр нийгэм нь байхгүй болохоор одоо “ардчилал” гээд орилиод л дүрс нь зогсчихож.

Нэгэнт төрийн туг бариад бүхэл бүтэн нийгмийг алгасч байгаа болохоор хэн ч Монголын төр байна гэнэ ойлгоно биз дээ.

Тэгвэл энэ төр нь газар дээр хэзээ буух нь тодорхойгүй. Хаана буухыг нь тодорхойгүй. Одоо яг хаанаас гарч ниссэнийг нь мэдэхгүй.

       Лав л бидэнд заасан түүхийн хичээл дээр хүн төрөлхтөн таван нийгэмтэй: хүй нэгдлийн, боолын, феодалын, капитализм, социлизм. Тэгээд коммунизм буюу төгс нийгэмд хүрнэ гэж заадаг байсан. Боолын нийгмийг алгасч болсон юм капитализмыг алгасахад юу байхав ухааны юм ярьж байсан шүү. Нээрээ бид ямар нэгийгээ боол болгон дарлаж байсан биш үнэн юм байна гэж үнэмшиж л байлаа.

       Бид ер нь өнөөдөр Монгол улс яг хаана байна, аль нийгэмд байгааг хэлээд өгөх хүн байна уу?

       Би Монголын Засгийн Газрын нэр дээр ЗХУ-д хуулийн сургуульд төр эрх захиргааны ангийг төгсчихсөн хүн гэж байгаа мөртлөө үүнийг ойлгохгүй л байна. 

       Зургаар бол феодолизмаас нисэн харайж байгаа харагддаг. Бид өнөөдөр яг феодализмаасаа гарсан юм уу? Энэ морьтоны хувцас төрх өнөөдрийн төр баригчид нартай яасан ч адилхан юм бэ дээ. Наадам, цагаан сар болохоор хараарай, нөгөө эрх баригчид чинь жинхэнэ феодал хувцаслалтаараа жинхэнэ дүр төрхөндөө орж, ядуусын хүүхдүүдээр морь унуулж амь насаар нь тоглоод л, өөрсдөө хаадын дүрд тоглоцгооно.

        Цаг хугацааны хувьд л зөвхөн Монголд ч биш гонжоом, зангиа орж ирснээр түүгээр гоёж, феодалууд гэж ойлгохгүй явсан юм биш үү?

        Саяхан ерөнхий сайд асан Бямбасүрэн гуай зурагтаар: - Монгол улс ямар ч философигүй болчихсон гэж ярьсан.

        Монгол төрийг барьж байгаа зарим улс төрчид, зарим нийтлэлчид - Монгол улс хөгжлийн нэг хэсэг хугацааны дараа буюу хойч үе гарч ирж байж л хөгжинө, эсвэл аль ч улс орон ингэж алдаж онож явсаар хөгжилд хүрдэг тухай ярьдагтай нь би санал нийлдэггүй юм. Алдах ч боломж олгоод байгаа юм шиг, хөгжүүлэх хүмүүсийг хүлээгээд ч байгаа юм шиг.

        Монгол улсын үндсэн хууль авч үзлээ. ”Монголын ард түмэн бид..... эх орноо хүмүүнлэг  иргэний ардчилсан нийгэм байгуулах эрхэм зорилготой...зарлан тунхаглаж байна” гэж байна. Нөгөө таван нийгмээс алийг нь ч биш ”ардчилсан нийгэм” байгуулна гэжээ. Хойд Солонгос ч Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Улс гээд нэрэндээ хүртэл заачихсан болохоор аль ч улс бид ардчилаагүй улс гэдэггүй л дээ.

       Би л хувьдаа ардчилалыг тэгш эрх, шударга байдал, ил тод гэх мэтчилэн олон эрхийн зарчим л гэж ойлгодог. Үг хэлэх, нулимах нураах эрх л лав байна. Үндсэн хуулиндаа заавал аль нэгнийг яг заах хэрэгтэй үгүйг нь мэдэхгүй, үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах гэхээрээ л өөрсдийнхөө сандал суудал хуваарилахад хэцүү байгаа тухай гээд эцэс төгсгөлгүй маргалддаг болохоор нь л үндсэн зорилгоо ярьдаггүй юм уу? гэж энэ сэдвийг хөндлөө.

      Харин хөгжлийг төлөвлөчихвөл урдах нийгмийн төлөвлөгөөт эдийн засаг буюу социализм болчих гээд байгаа тул Хөгжлийн Яамны сайд нь төлөвлөхөө мартаад өрийн яам болгосноос ч тэр үү? яамтай нь хамт буулгачихсан. Бусад орнуудын төрийг хараад байхад нилээн олон жилээр урьдчилан бэлтгэгдсэн хүнийг, эдийн засгийг концепцийг нь харж л сонгоод байх шиг байх юм. Японы ерөнхий сайд Шинзо Абэ шиг ”Абэкономикс” шиг ар талынх нь эдийн засгийн институтгүй ч гэсэн Ерөнхий сайдын суудалыг дамжаа болгон “бор зүрхээр” нь явуулна гэвэл ямар ч “алтан толгойтой мөнгөн бөгстэй” залуу Монгол улсыг хөгжүүлэх вэ? Хөгжлөө төлөвлөж болдогүй, зөвхөн ярьдаг ийм нийгмийг Ардчилал”изм”гээд хэлчихвэл энэ хуучинсаг нөхөр байна. Урдах  нийгэмд чи ингэж бичиж чадаж байсан уу? гэх байх л даа. Үгүй. Орчин үед буурай, хөгжиж байгаа, үсрэнгүй гэж л хуваагдаж байгаа, Монгол улс буурай орны тооноос гараад одоо хөгжиж байгаа орны тоонд орно л гэх байх. Битгий л бас дээгүүр нь харайчихаарай билээ.

       Ядаж надад олдож байгаа номнууд дээр л өндөр хөгжилтэй орнуудын нууц нь капитализмаар л хөгжчихсөн байх юм. Баялгын хувиарлалтыг заавал ”улсын төсөв” гэдэг ёроолгүй саванд хийж байгаад хувиарлалт хийж байсан цагт “авилга”авах гээд л бэлэн сууж байгаа хүмүүс л өөрсөндөө хувиарлалт хийдэг юм байгаа биз дээ. Улсын төсвөө батлахаасаа нь өмнө хөгжил авчирах төмөр зам мэтийн томоохон төсөлдөө нэг хэсгийг нь, нэг хэсгийг нь Баялгын сандаа хувиарлаад,үлдсэн ихэнхээр нь улсын төсвөө батлаад явдаг орнууд л хөгжөөд байдаг. 1990 оноос өмнө Төлөвлөгөөний Комисс гэдэг газар хөгжлийнхөө төлөвлөгөөг төлөвлөөд - энэ жил энэ мөнгөөр л улсынхаа төсвийг хийгээрэй гэж Сангийн Яамандаа өгөөд тэр хэмжээгээрээ хөнжлийнхөө хирээр төсвөө батлаад л болоод л ирсэн.

       2011 оных шиг нүүрсний мөнгийг хятадууд энэ онд өгсөн бол манай улс төрчид манай эдийн засаг 30%-иар өсчихлөө. Юун Катар, юун Америк, юун цагаан сар наадам гээд төсвөө 20 их наяд гэж батлуулж - та нар ажил хийгээд хэрэггүй, гэртээ сууцгааж бай, урд өгч байснаасаа ч ихийг буюу сар бүр 50 мянгийг өгнө гэж амлаад, харин та нар биднийг л сонгоорой гэх байлаа. Өнгөрсөн 4 жилийн энэ их цамааралд Бурхан мөн ч их хилэгнэж байна даа. Хүсээд байсан ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд, их хурлын даргын бүхий л улс төрийн суудлыг чинь өглөө. Одоо та нарт юу дутаад байгаа юм? Эдийн засгийн “реформ”-ийн том шийдлийг хийхгүй юм бол  ямар ч авилга, Мега төсөл, ер нь юу ч яриад нэмэргүй.

       Үнэхээр ч өнөөдөртөө Монголд капиталист болчихсон хүн ч алга. Парламенттай улс гэхээр л сонгодог систем гэж болчихдог бол болохоор л боллоо. Манайд харин зохиж байгаа юм уу? Саяхан болсон Берлингийн аялал жуулчлалын хурал дээр Дэлхийн Аялал жуулчлалын дэд ерөнхийлөгч - Цаг хугацааны машин шиг жуулчдыг монгол руу явуулж болох юм гэж ярина лээ.  Парламентад нь суугаа хүмүүсийн тал нь морь уяачид, бөхчүүд, бөөчид суучихаад Монголын хөгжлийг “популист” нүдээр л харна. Сэтгэлгээ нь хүртэл өрөвдөлтэй, ямар замаар олсон нь хамаагүй юмаа гэхэд бүхэл бүтэн үйлдвэр барих мөнгөөр адсага худалдан авч, бүтэн байрны мөнгөөр том чулуу авч өвөртлөөд л...феодал генэнд л байна л даа.. Хэдэн мөнгөтэй нь хотод бол хүүхэд харуулах, жолооч нэрээр  гэрийн зарц,шивэгчин, хөдөөд байгаа нь туслах малчин нэрээр хамжлагуудтай болчихсон нийгмийг өөрөөр юу гэж нэрлэхэв. Та нар “цаг хугацааны машин”-д сууж өмнөх нийгэм рүүгээ ч яваад хэрэггүй оньсон хөдөлгүүр,утсан холбоо, цахим мэдээллийн хэрэгслэлийг нь хасаад л харчихвал 1921 оноос өмнөх нийгэм яг харагдана. Нөгөө ”цаг хугацааны” морь унасан Монголын төр чинь “Голланд өвчин” тусаад “Баялгийн хараал” хүрчихсэн тул төөрөөд эргээд 18-р зуун руугаа давхичихсан юм биш үү? Капиталистууд Монголын төр буюу морьтонтой капитализмын тоглоомын дүрмээр ярих гэхэд нудраган дотроо гадны хүний гарыг барьчихаад-ингэх тэгэх үү? гээд “аброген” дохио зангаагаар энэ тэнд нь дараад л байхаар чинь “гомо” ч юм уу? гээд айна биз дээ. Капиталист - гуравны нэг гээд ойлгоод байгаа юм болов уу? гэж бодоод гурав, хорин тав гээд  дохьчихжээ. Морьтон харин гурван ширхэг 25 төгрөг өгөхөөр нь хэрэггүй хэрэгүй, би тийм ихийг авахгүй гэхэд нь - чукча түүнийгээ мэднэ. Чукча не дурак гээд давхиад явчихна.

      Төр эрхийн судлаач хуульч                                                     Ж.Түвшинбат.

                                                                                                                   2015-2-15            

                                                 СЭТГЭЛГЭЭНИЙ ӨӨРЧЛӨЛТ

Битүүний орой хүртэл сэтгэлгээ шүүмжлэлийг хүлээн авч, шинийн нэгнээс хойш итгэл үзүүлье гэж хаан эцэг зарлан тунхаглалаа.

Монгол хэмээх гэр бүлээс  сэтгэлгээний хувьсгалыг эхлүүлье.

Сэтгэлгээ буюу ”комент”-ийг Монголчууд бид битүүний орой харин ч нэг сэлгэлийнхээ доторхийг хэн нэгэндээ уудлан илэн далангүй ярьж, шинийн нэгнээр золгохдоо элдэв муу үг хэлдэггүй, урам хайрлаж итгэл үзүүлэн ерөөлийн үг айлддаг ард түмэн билээ.

Энэ гэр бүлд багтдагийн хувьд надад ч гэсэн ахан дүүсдээ  дутагдлын хажуугаар дуугай өнгөрч болохгүй  тул битүүний орой хэлэх үг гэж  байна.

Гэр бүлийн төлөөлөн удирдах гишүүдэд:

Манай гэр бүлийн ТҮЗ нь 2011 оноос эхлэн ухаж зөөсөн нүүрсний үнэ өссөн хөрөнгийг өөрснөө хөдөлмөрлөж олсон юм шиг 17%-ийн өсөлт гэж худлаа баланс гаргаж төсөвтөө суулган биднийг хуурсан байна. Мөн бидний цалингаасаа хурааж тэтгэвэрт гарахдаа хэрэглэх гэсэн мөнгийг төсөвтөө авч одоо өөрсдөө эргүүлэн өгч чадах эсэх нь тодорхойгүй байгаа нь ирээдүйдээ итгэх  итгэлгүй болгочихлоо.

Та нараас  бид ийм халамж хүсээгүй байхад та нар л өөрсдөө үргэлж 2011 он шиг байх юм шиг амлачихаад амлалтуудаа одоо буцааж болно гээд байхад зөв балансаа гаргаад ажиллаж чадахгүй   байгаа юм. Жишээлбэл: Манай  сурлага муутай  хүүхдэд яагаад сар бүр 70 мянга,бага хүүхэд маань 18 өнгөрчихөөд байхад эхнэрт маань хүүхдийн сүүний мөнгө, сар бүрт ач хүүхдэд маань 20 мянгийг өгч байгааг бид доромжлол гэж үзэж байна. Энэ чинь хүүхдийн хүмүүжилд маш муугаар нөлөөлж ажил хийх, онц сурах ч сонирхолгүй эхнэр маань ч мөнгө хүлээгээд байдаг болж. Ер нь халамж,шагнал хоёрын ялгаа алга уу? Ядарсан бусаддаа зориулагдсан мөнгөгүйгээр та нар дутаад байгаа юм уу? Уул нь гэрийнхнээсээ арай дээр юм гээд компани байгууж, улс төр яриад байдаг болохоор нь та нарыг төлөөлөн удирдах зөвлөлд сонгосон юмсан.

Бид өнөөдөр 2015 хүртэл хийдгээ л хийж байгаа шүү дээ. 2013 оноос нүүрсны үнэ бүүраад төсөвт нь мөнгө орж ирэхгүй болохоор нь гадаадын банкнаас мөнгө зээлж ирээд хашаан дотуураа өөрийнхөө машинд зориулаад зам тавьж биднийг том өрөнд оруулчихлаа. Түүний оронд тэр мөнгөөрөө нүүрс зөөдөг зам тавьсан бол бид нар гайгүй хэдэн юуаньтай болчих байлаа. Бидний  хувиараа эрхлэх аж ахуйнуудад  эгч нарыг татвар авахаар явуулахдаа гарт нь сэлэм өгчээ. Арай л 37 он шиг буудчихсангүй ханцуйд нь хэдэн бор юм өгч л саллаа.

Уг нь гадаадын хөрөнгө оруулалт гэж нэг ачтай юм байнаа. Хамтарч бизнэс хийж хамтарсан үйлдвэрийг чинь уул нь гэр бүл болж байгаатай адилхан гэх юм байна шүү дээ.

Манайханд ч гадны хүмүүсийн харцыг булаахаар сайхан хүүхнүүд байнаа. Боловсон боломжийн соёлтой гадны хархүүг ах нар нь үзэхгүй юм. Том охин маань Рио гэсэн байхаа шар толгойттой суугаад гэр бүлээ та нараар батлуулчихсан биз дээ. Эхнийхээ хүүхдийг гаргачихаад хоёрдох хүүхдээ гаргах гэж байхад нь бөлдгөн толгойтой ах нь - хэзээ ч энэ гэр бүлийг чинь хүлээн зөвшөөрөхгүй, цаашид ч хамтарч ажиллахгүй гээд хурман дээр нь агсан тавьжээ. Бас нэг жижиг дүү нь - чи мөнгөтэй гэж хуураад л манай эгчтэй суугаа биз дээ юун зээл авах гээд загнаад байх юм.Батлуулчихсан гэр бүлийн дундуур нь орж дүү нь ингэж болохгүй биз дээ.

Нэг охинтой минь гайгүй харьцаа тогтоогоод хөрөнгө оруулж байхад нь татварын шарвалзсан охин очоод ханцуйнд нь юм хийгээгүй болохоор нь паспортыг нь хураагаад гэр орон руу нь явуулахгүй байсаар байгаад бүр сүүлд нь шоронд явуулчихлаа.

Шар толгойт хүргэцүүл маань хармаандаа мөнгөгүй явдаг болохоор нь үздэггүй юм болов уу даа.

Саяхнаас бас нэг охинийг минь ази царайтай хүү эргүүлээд байх юм. Кармаандаа харин их бэлэн мөнгөтэй явдаг болохоор нь ч тэр үү их л гайгүй харилцаад байх бололтой. Ер нь хүргэн бэрээ муулаад явдаг айлийг хүмүүс муу хэлдэг юм билээ.

Зарим охидуудаа жендер ч гэл үү? юм яриад байхаар нь ТҮЗ-д оруулчихсан чинь хүүхэд асрагчынхаа мөнгийг нэмнэ, ах нарынхаа тамхи татдагийг мэдсээр байж тамхины өрөө гаргаж өгөхгүй зэрэг журам гаргана гэхээс өөр юу ч санааачлахгүй юм.

Ээж аавын мөнгөөр гадаад дотоодгүй сурч сурчихаад, одоо хүртэл монгол хэлний курст сурч байгаагаа мэдэхгүй хэрүүл хийхээс хэтрэхгүй барууны тоглоомын дүрмээр ярьж чадахгүй бол гэр бүлийн санал асуулгаар наадах ТҮЗ-г чинь тараадаг хойд хамар хашааны Вовкагийнх шиг болгочихно шүү. Мөнгөний нярав  ченж залуу чинь төсвөөс асгараад ирсэн мөнгийг чинь аваад доллуур болгоод гадаадын банкинд жилийн 1%-ийн хүүтэй хадгалуулж байхад нөгөө ТҮЗ-ийн гишүүн банди 6%-тай зээл авчихаад юу хийхээ мэдэхгүй 888 хувиараа аж ахуй эрхлэгч нарт тараачих юм.

Ингээд төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүдэд санал тавья.

1.   Гүйцэтгэх захиралаар томилсон залуугийнхаа тавьсан саналаар хавтгайрсан халамжийг танаж батлаж өг.

2.   Уул уурхайгаас орж ирж байгаа орлогыг бүгдийг авч төсөв гэдэг үрдэг тараадаг уутандаа авдагаа зогсоож бидний тэтгэвэртээ цуглуулсан хэдийг хуримтлуулан өсгөж чадах Баялгийн санг байгуулж өг. Энэ хэдэн бор юм маань өсөхгүй бол мөнгөний үнэ цэнийг гүйцэхгүй байх тул гадаад валютын нөөц гэж олон тэрбумаар нь жилийн 1%-ийн хүүтэй хэвтүүлж байснаас хагас тэрбумаар нь ч гэсэн Баялгийн санд өгч өөрснөө төсөл гаргаж чадахгүй байгаа бол гадаадын хийж чадаж байгаа төсөлд нь оруулж өсдөг үржүүлдэг больё.

3.   Татварын хуулинд өөрчлөлт оруулж  эрсдлээ өөрсдөө даагаад ороод ирж байгаа гадны хөрөнгө оруулагч хүргэдийг минь шоронгоос гарга. Эдгээр дутагдлуудаа засахгүй бол харин наад хурлыг чинь тараадаг систэм хүлээж байгаа шүү.

Гүйцэтгэх засаглалын захирал бага дүүдээ:

Миний дүү саяхан зурагтаар ярихдаа нэг мэссэж аваад эмзэг хандаад хоолой нь зангираад байна лээ. Ах эгч нарын чинь дотор нь янз бүрийн ааштай хүмүүс бий шүү. Зоригтой бай. Энэ ажлыг нь өгчихдөг ч юм бил үү гэж бодогдсон гэвч миний дараа хэн нэг нь мөн л энэ тооны учрыг олох болно гээд больсон утгатай юм ярина лээ. Үүнээс ч ихийг сонсч ч магад. Тунирхаж болохгүй. Нэгэнт том алба, эрх мэдэл авсан юм чинь ар талаа л сайн бэхжүүлэх хэрэгтэй. Чи төлөвлөнө гэж мэдэхгүй, албаны чинь ард бодлого гаргах  институцигүй  албыг хүлээж авсан шүү. Гэвч өөрөө  өөрийнхөө төлөө, бор зүрхээрээ яв гэсэн үг биш шүү. Мэдэхгүй зүйлээ бусдаас асуу,зөвлө. Хоёрхон гарцаар бүү хар. Заавал өөр гарц байгаа.

Энэ гэр бүл дотор чинь топ эдийн засагчид ч байна. Асуудлыг шийдэж, эдийн засгийн реформийг чи хийж чадна. Аав өнгөрсөн жил манай хойд урд хамар хашааны аавуудыг урьж ирээд манай хашаан дундуур бохир цэврийн усны хоолойг тавих тухай тохирсон одоо юу болж байгаа вэ? Гайгүй түрээсийн мөнгө ирэх юм шиг байна лээ?

   

Эцэст нь аавдаа бас их учир байна

      Аав ам нь халахаараа дэндүү их үгтэй болчих юмаа.

      Эдийн засаг мэдэхгүй байж хамаагүй амлах юм.

Захирал байхдаа амалчихсан сар бүр хүүхэд бүрт 20 мянга, иргэн бүрт 1 сая,оюутан бүрт сарын 70 мянга зэрэг чинь энэ гэр бүлд үнэн дарамт болж байна. Хөөрхий баланс ямар мэдэх биш дээ. Нягтлангууд нь л болно болно амлаад бай л гэсэн юм байгаа биз дээ. Хөөрхий.

Харин сүүлийн үед аав өөрийнх нь нэр хүндээр тоглосон нөхдөө ойлгоод байх шиг байнаа.

Мөнгөгүй ядаж байхад хурал бүрт л очиж зарим эцэг эхчүүд очоогүй байхад хүртэл очоод л Давос ч бил үү? намба алдаад л... Тэгээд зүгээр явчихаад ирэхгүй бас энд бүгдийг нь уриад хурлын чинь мөнгийг даана. Ирэх жил 47 гэр бүлийн аав нар энд ирэх юм гэсэн. Гуравхан өрөөтэй байж тэр олон аавуудыг хаанаа багтаах гэж байгаа юм болоо? Сонсохноо нэг гэр бүлийн аав нэг зочид буудалд буусан байхад нөгөө гэр бүлийн аав тэр буудалд нь орвол шараа болдог гэх юм. Аав зүгээр зочид буудлуудынхаа тоог мэдэж урьмаар юм. Зарим хүмүүсийн яриагаар танай аав чинь НҮБ-ийн дэлхийн аав болох бэлтгэлээ хийж, энэ их олон хурлаар PR хийж байгаа юм гэх юм.