Монгол улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж танаа

          

Саяхан Блүүмберг сувгаар “АМЕРИКИЙГ БҮТЭЭСЭН ЭРХМҮҮД”киноны цуврал гарав. Цувралиийн төгсгөлд ” АМЕРИК ЦАГ ХУГАЦААГААР ХӨГЖӨӨГҮЙ, АМЕРИКИЙГ ТЭД БҮТЭЭСЭН ЮМ”гэсэн үгээр дуусгав.

        Америкийн тэр эрхмүүдийн бүтээсэнтэй тэнцэж ч  мэдэхээр том боломж өнөөөдөр  Монголд тохиолдож байна.

        Энэ бол Оросоос Хятад руу нийлүүлэх Алс Дорнодын баялаг түүнийг Монголын нутгаар дайруулан нийлүүлэх том сувгийн боломж.Алс Дорнод буюу Сибирийн байгалын хийн нөөц 46 их наяд тонн,түүхий нефтийн нөөц 100 гаруй тэрбум тонн,мэдээж Сибирийн усан цахилгаан станцуудын илүүдэл эрчим хүч.

         Энэ гурван том баялгийг Оросууд Хятад руу урсгах “ нейтрол зона”-ыг л хайж байна.Путин ч “ СИЛА СИБИРА”төслийнхөө нээлтийг хийчихлээ.Амур,Владивосток руу тавих хоолойн зураг үзүүлээд л байгаа. Цэвдэг ууланд туннель гаргаж хэн ч чадахгүй гэж олон ч  мэрэгжилтнүүдээс сонслоо.Манайтай л хийх хэлэлцээрт зориулсан зураг дөө.Оросын Тува дахь манай Таван толгойгоос 2 дахин том коксын ордоос яагаад өөрсдийнхөө төмөр зам руу холбохгүй  манай Завханы Тэсээс Эрдэнэт рүү ТЭЗҮ-гээ хийцгээе гэж байгаа нь мөн цэвдэгт тулаад л манайхаар  дайруулан төмөр замаа холбох гэснээс биш Монголд энэ зам ач холбогдолоор тун бага.       

          Оросын Алс Дорнодын Яамны сайд Донской-энэ 11 сард болох  Газпром,СNPC-ийн уулзалт шийдвэрлэнэ.Монгол улсын нутаг дэвсгэрээр  дайран өнгөрөх нь  дөт бөгөөд хөрөнгө оруулалтын хувьд ч ашигтай санал боловч энэ нь Монголын талаас өөрсдөөс нь л шалтгаална гэж мэдэгдэж байгаа нь цаг хугацаа хамгийн чухал,хамтрагч маань хэн  байх  вэ?хир найдвартай хамтрагч бидэнтэй хэлэлцээр хийх нь вэ?гэдгээр л гэж харж байна.

          Өнөөдөр зөвхөн байгалийн хийн тухай ярьж байна маргааш нефтийн хоолой,нөгөөдөр эрчим хүчний шугам ярих нь ч тодорхой.Иймд хоёр том гүрны хооронд явагдах их урсгалд зориулсан тодорхой нэгэн зурвас газрыг  Монгол улсын ерөнхийлөгч та  Оросын талд хүсэлт гаргасан тул Монголын төр ямар ч л гэсэн шийдвэрлэх л байх.

                                                   Гэхдээ...

          ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.В.Путины айлчлалын үеэр зурагдсан 15 гэрээ,санамж бичгийн дагуу хамтран ажиллах Гэрээ болон санамж бичгийнхээ үүргийг биелүүлэх,төмөр замаа хос болгох,цахилгаанжуулах,Завханы  Агт боорчийн боомтоос Эрдэнэт хүртэлх төмөр замын ТЭЗҮ-г хийх зэрэг маш их ажил манай Засгийн Газарт бий. 

          Харин стратегийн гээд хэнд ч өгдөггүй төмөр замдаа  л хөрөнгө оруулж оруулж чадаж байна уу гэдэг л Засгийн Газрын санаа зовох асуудал. Харин манай талаас хүсэлт болгосон хийн хоолой,нефть дамжуулах,эрчим хүчны шугам зэрэг төмөр замаар болон авто замаар тээх боломжгүй ачааг дамжуулах шугамд газар түрээслүүлэхээс өөрөөр хамтрах боломж манай Засгийн Газарт байхгүй.Тэгээд ч ерөнхий зарчмын гэрээг л Засгийн Газар хоорондын гэрээгээр хийх  боловч Оросын талаас ч мэдээж  аж ахуйн нэгж,харин манай талаас ч заавал Засгийн Газар байх ч ёсгүй.

      Өнөөдрийн төрийн эрх баригчид  гаднаас зээл авч орон нутгийн авто замуудыг 50,50 иар нь аж ахуйн нэгжүүдэд шууд гэрээгээр хувиарлан бонус  авч,Бага нуурын нүүрсыг хямд үнээр авч, шуудайлахдаа гаршсан, ихэд туршлага хуримтлуулсан тул авто зам, агаарын болон төмөр замаа хуваагаад ч гэсэн  бонус унагаах сонирхолтой.

       Путин,Си жиньпин хоёрын уулзалтанд ямар дүгнэлт өгч байна гэж асуусан сэтгүүлчийн асуултанд -Хоёр багий уулзаа л биз.Надад ямар хамаа байсан юм гэж хариулж байгаа хүн өнөөдөртөө Засгийн Газрыг толгойлж байгаа үед үү?

        Оросын тал энэ төсөл дээр Монголын Засгийн Газрыг найдвартай түнш гэж үзэх үү?

        Энэ төслийг төрөөс Хараат Бус Баялагын Сан байгуулах замаар сангийн эх үүсвэр болгон ашиглах тухай   хувилбарийг   төрийн дээд байгуулга болох УИХ-д танилцуулж намрын чуулганаар яаралтай шийдвэрлэх хэрэгтэй байна.

        Эрхэм гишүүдэд Монгол улс зөвхөн цаг хугацаагаар  л хөгжиж яваа гэдгээ ухамсарлаж,энэ түүхэн боломжийг  Монголын  түүхэнд  алтан үсгээр бичигдэх том шийдэл гэдгийг сануулж байна.

                                  ХҮҮХЭД ЯМАР Ч БУРУУГҮЙ.

       Урагшгүй  удирдагчид,унхиагүй эцэг эхээс болж хүүхэд хохирох ёсгүй. Тэд  өлсөх, даарах,өвдөх ёсгүй.

       Тэд  18 нас хүртлээ ажил хийх эрхгүй,баялаг бүтээгчид биш,харин сурах зөв хүн болж хүмүүжих ёстой.

       Тэдэнд очих ёстой тэр халамжийг манай төр засаг ч,эцэг эх ч,өнөө үеийнхэн бид өгч чадаж байгаа юу?

        Харин тэдэнд энэ төсөлд хөрөнгө оруулах нэг л бололцоотой эрх бий.Гэвч тэд хэн нэгэн асран хамгаалагчгүйгээр газрын өмчийн сонголт хийж чадах бил үү?

       Тэр нь нэг  удаа үнэ төлбөргүй 0,7 га газар өмчлөх эрх.

       Газар өмчлөх 52 байршлийг иргэдэд үнэ төлбөргүйгээр өмчлүүлж эхэллээ.

       Энэ 52 байршил дахь газрыг насанд хүрсэн хүн бүрт хувиарлан 18 наснаас дээших насныхан  буюу баялаг бүтээгчид ямар бүтээн байгуулалт бий болгох нь өөрсдийнх нь асуудал.

        Харин 53 дахь байршлийг  хүүхдүүдийнхээ 0.7 га газрын эрхийн бичгүүдийг цуглуулж нэгж хувьцаа болгон баялаг бүтээгч насанд хүртэл нь эзэмшүүлэх хэлбэрээр дээрх төслийн түрээсийн газар болгох санал  байна.

        Улс төрийн “сүгсэлзүүрүүд”-ийн ч хүүхдүүд ер нь хэний ч хүүхдүүд энэ газрын өмчлөгчид байх  тул эсэргүүцэл гарах магадлал бага байх.

        Монгол улсын хойд хилээс урд хил хүртэлх 1100 км зайг 1 км-ийн өргөнтэйгээр суваг гаргана гэвэл 110000 га болно. Түүнийг 0,7 га-г нэгж хувьцаа гэж бодвол нэг сая гурван зуугаад мянган хүн өмчтэй болж, газрын түрээсээр амьжиргаагаа залгуулах боломж бий болох нь.

       Эхний ээлжинд хүүхдүүд боловч хувьцаа үлдвэл тэтгэврийн насныханд ч боломж байна. Улс төрөөс ангид, ямар ч нам нь ялж байсан өөрчлөгдөхгүй, Монголын төрөөс хараат бус, тухайн сувгийн  газрын өмчлөгч хамтрагчтайгаа хязгааргүй хугацаагаар шийдвэрлэх нь Оросын талын сонирхолтой нийцнэ гэж үзэж  байна.

        Энэ нь нэг талаасаа Украйны асуудал шиг улс төрийн нөлөөгөөр хаагдахгүй нөгөө талаасаа өрнөдийн орнуудын улс төрийн нөлөө үзүүлэхгүйн  баталгаа юм.

        Монгол Улсын ерөнхийлөгч  таны  хэлсэнчлэн Ази Европыг холбосон энэхүү интеграчлалаас Монгол улс үлдэх ёсгүй.

         Гуравдах хөршийн бодлого буюу улс төрийн дарамт шахалтаар  энэхүү боломж хаагдах ёсгүй.

          0-18 нас хүрээгүй  бүх хүүхдүүдэд энэ эрх нь нээлттэй бөгөөд 18 нас хүрэхэд нь үлдэгдэл мөнгөөрөө  цаашид суралцах сургалтын зардал,эсвэл бизнэсээ эхлэх гарааны мөнгөтэйгээр гарч дараагийн төрсөн хүүхэдэд нь  эзэмшил нь  шилжих хэлбэрээр шийдвэл ирээдүй болсон хүүхдүүддээ маш том боломж,нийгмийн хамгаалал, халамжийг давхар шийдэх юм.     

                            ХҮН БҮРИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАХ ТҮҮХЭН БОЛОМЖ

      Байгалын хий,нефть,эрчим хүчний дамжуулах энэ газарт Оросын гурван том компани  тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байнгын ашигтай байх тул газрын түрээсийн төлбөрийг тухайн аж ахуйн нэгж  төлөх юм.Үнэ төлбөрийг мэдээж  Оросын талтай хийх хэлэлцээрээр шийдвэрлэгдэнэ.

     Харин дараагийн алхам бол тухайн газар дээрх  Орос Монголын хамтарсан үйлдвэрийн энэхүү төсөлд Монголын аж ахуйн нэгжүүд, иргэд хөрөнгө оруулах  боломж  юм.

     Монголчууд бид энэ том төслийн их биш хувийг нийт дүнгээрээ эзэмшсэн ч гэсэн мөнгөн хөрөнгөө арвижуулах цаашилбал ямар замаар олсон нь ч  хамаагүй гадаадад хадгаламж эзэмшигч манай иргэдэд ч  том боломж гарах юм.

      Энэ төслийг Оросын менежмэнтийн баг удирдах нь мэдээж боловч дор хаяад туслах ажилтан, харуул хамгаалалтанд нь олон ажлын байр бий болж  монголчууд бид л  ажилтай болно.

      Гэрээ хэлэлцээрээр тохирч  л чадаад Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр  хамтарсан үйлдвэр байгуулагдах тохиолдолд   Эрдэнэт,Оюу толгойгоос ч дутахааргүй том татвар төлөгч болж татвараа шударгаар төлөхөд л  Монголын Засгийн Газар татварын хэлбэрээр  чамгүй мөнгө хүртэнэ.

      Ингэснээр бид бусдын баялагыг дамжуулагч хуурай замын “Панамын суваг”тай болно.

      Манайх томоохон хөрөнгө оруулагчдийн сонирхолыг татах томоохон төсөл багатай улс.

     Ялангуяа 2-3 улсын хил дамнасан  энэ“ МЕГА төсөл” бол зөвхөн  мөнгө  ч биш харин том баялаг гэж харж бидний хувьд олон улсын зах зээлээс  болон гуравдах хөршүүдээс, Баялагын сангуудаас ч “Сангуудын сан “байгуулах замаар хөрөнгө оруулалт  татах боломжтой бөгөөд тэр хирээрээ манай улсын тусгаар тогтнол улам бэхжих болно.                                                                                                                                 

 Хүндэтгэсэн:                                                 FALCON CAPITAL Хөрөнгө оруулалтын компаны

                                                                          Ерөнхийлөгч                   Ж.Түвшинбат

  

БАЯЛГИЙН САН ӨӨРӨӨ БАЯЛАГ БҮТЭЭГЧ МӨН ҮҮ?

                     БАЯЛГИЙН САН ӨӨРӨӨ БАЯЛАГ БҮТЭЭГЧ МӨН ҮҮ?

        Саяхан манай оронд  айлчилсан Голландын ерөнхйи сайд асан Виллим Кох гуай-Баялагтай орон баялаггүй орноос мэдээж хурдан хөгжих ёстой,танай оронд яг тохирсон хөгжлийн загвар гэж байхгүй гэж хэлсэн бол мөн саяхан айлчилсан Английн ерөнхий сайд асан Тони Блейр гуай- хөгжилд зөвхөн хөрөнгө бус,но-хау технологийн инноваци хэрэгтэй.Надыг ерөнхий сайдаар ажиллаж байх хугацаанд автомашины үйлдвэрлэл унаж Японы хөрөнгө оруулалт ,технологи орж ирснээр Англи улсийн эдийн засаг хөл дээрээ боссон талаар ярьсан..              

       Дөнгөж 8 жилийн өмнө 2004 онд тусгаар тогтнолоо олсон  1,1 сая хүн амтай жижигхэн улс Зүүн Тимор гэхэд 10 тэрбум доллароор Баялагын сангаа байгуулаад 1  тэрбум долларын ашигтай ажилласан тухайгаа тус  сангийн зөвлөх Норвегын сангийн дэд сайд асан  Видор Овесен  гуай саяхан манайд дэлхийн Банкнаас зохион байгуулсан олон улсын бага хурал дээр ярьснаас харахад  Монголд аль болох хурдан байгуулаад, менежмэнтийг нь  олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр амжилттай ажиллаж байгаа хүмүүстэй хамтарч  ажиллавал  Оюу-Толгойн үр ашгаас ч наана ашиг  гарах боломжтой  нь харагдаж байна.

       Зүүн Тиморт Газрын тосны орлогоос улсын төсвийнхөө 95%ийг бүрдүүлдэг тул  Парламентынхаа дэргэд  Газрын тосны зөвлөлийг байгуулж ,”гэхдээ парламентаасаа хараат бус байгуулга” парламенттайгаа зөвшилцснөөр  улсын төсөвт нийт орлогынхоо 3%ийг  оруулж,улсын төсвөө дотоодын бусад орлогоороо бүрдүүлдэг байна.

       Улсын төсвөөс салбарын сайдуудын багц,тусгай сангууд түүний дотор Дэд бүтцийн сан,Хүний Нөөцын Хөгжлийн сангуудаа тэтгэдэг  тогтолцоотой юм байна.

        Монгол улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж 2013-04-05 нд Улсын Их Хурлын нээлтэн дээр  хэлэхдээ-Манай улсад нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгч бүр хувьцаа эзэмшигч,баялаг бүтээгч байх боломжтой.Ажил хийж байгаа хүн бүр,тэтгэврээ авч байгаа ахмад нэг бүрийн тэтгэвэр улсынхаа баялагаар баталгаажина гэсэн үг.Баялаг бүтээлцэх хүчин зүйл болж хувирна гэсэн үг.Өнөөдрийн нялх хүүхдүүд ч удахгүй өсч том болно.Ажил алба хийнэ.Ирээдүйд ахмадууд болно.Ингэж л тэтгэврийн сан баялагын сан болдог.Тухайн улсын иргэдийн хүүхэд хөгшин ялгаагүй бүгдийнх нь хадгаламж,хуримтлал өсдөг.Муу төр иргэддээ  өр үлдээдэг.Сайн төр иргэддээ хадгаламж үлдээдэг.гэжээ.Монголд Баялгийн санг байгуулах  ажлын хэсэг ч Сангийн Яаман дээр байгуулагдсан,тусгай хууль гарган зохицуулах тухайгаа ч  Сангийн сайд Ч.Улаан  дурьдсан.Гэвч зарим эрдэмтэн судлаачдын дотор Баялгийн санг зөвхөн улсын төсөв хүндрэхэд хэрэглэдэг хадгаламжийн дэвтэр шиг,биржээс хувьцаа авч өсгөдөг”Asset management company“шиг,зарим нь бүр тэтгэвэр тавьдаг сан шиг ч ойлголттой болох нь саяхан болж өнгөрсөн олон улсын бага хурал дээр харагдсан.

    Жишээлбэл:Норвегийн Төрийн Тэтгэврийн Сан Глобаль нь 680 тэрбум  америк доллар бүхий баялгийн сан бол Норвегийн Тэтгэвэрийн Сан нь 17 тэрбум доллартай зөвхөн дотоодынхоо компаниудад хөрөнгө оруулдаг тэтгэвэр тавьдаг сан байдаг.Мөн Чилийн Тогтворжуулалтын Сан нь доороо Тэтгэвэрийн сангаа авч явдаг бөгөөд түүнийгээ 35 тэрбум долларт хүрсэн цагт нь сангаасаа болон улсын төсвөөс татаас өгөхөө зогсоож,цаашид бие  даах хангалттай гэж үздэг.Альскийн Байнгын Сан ч мөн актив нь удаан хөрвөлттэй Альскийн Сэтгэцийн Эрүүл Мэндийн Сан болон  бусад сангуудынхаа мөнгөн хөрөнгийг олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр өсгөж өгдөг Баялгийн сан юм.

      Иймд өнгөн талаасаа харахад тэтгэвэр,ажилгүйдэл,нийгмийн хангамжийн чиглэлтэй байгаа мэт нэр устай байвч үнэн хэрэгтээ хожим үүсч болох аливаа хүндрэл бэрхшээлийг  даван туулах,ирээдүй хойч үедээ үлдээж,тэдний боловсролд зориулагдсан сангууд байдаг.Боловсролд зориулна гээд ч  өнөөдрийн хэрэгжиж байгаа Төрийн Сургалтын сан шиг хэдэн дарга нарын хүүхдүүдийн зардлыг нь даачихаад, Монголдоо ч ирж ажиллахгүй алга болж болдог  сан биш.

       Абу-Дабигийн  Баялгын сан нь орлогоосоо  гадаадад  боловсрол эзэмших хүүхдүүдэд  сургалтын зардлаас нь гадна байр,хоолны бүхий  л зардлыг нь хариуцдаг бөгөөд тэдний хүүхдүүд энэ сандаа том өртөй бөгөөд хайрлаж хүндэтгэдэг болсон тухай  тус сангийн Өөрийн Хөрөнгөөрх Хөрөнгө Оруулалтын Газрын даргаар ажиллаж байсан Жорж Сударскис гуай  олон улсын бага хурал дээр ярьж байсан.

       Нөгөө талаас  манай зарим улстөрчдийн тавьж байгаа “Баян Монгол корпораци” шиг,Эрдэний сан,Эх Орны сан ч  бил үү хувьцаа тараах  улс төрийн тоглолт ч биш.

       Хэрвээ хувьцаа гаргах компани бол эхний уедээ зарагдахгүй ч гэсэн хэн нэгэнд өвлүүлэх,хожим зарах л болох тул лав л Баялгын сан биш болно.

          Гэхдээ Баялгийн сангийн өнөөгийн зах зээлийн үнэ гэж байдаг.Жишээлбэл:Альскийн сангийн  өнөөгийн үнэ цэнэ 34 тэрбум  буюу хүн амдаа хуваавал нэг хүнд  35000 америк доллар боловч түүнийг хэн ч авч зарах буюу барцаалах,өвлүүлэх эрхгүй.

     Ерөнхийлөгч цааш нь хэлэхдээ:Монголд асуудалгүй салбар гэж  байхгүй.Хүндрэлгүй шийдэл гэж бас байхгүй.Дээр нь Монголын онцлог гэж бас бий.Аль нэг шийдлийн ард ахиад олон асуудлын үр соёолж байдгийг бүү март.Тэр бий болж  байгаа олон асуудлын,үйлийн үрийг яаж засахаас олон юмны хувь заяа шалтгаалдаг.Асуудал бүрт шийдэл харагдаж байна.Нийгэмд бий болж байгаа баялаг нийтийн хүртээл болж чадахгүй байна.Иргэний оролцоогүй баялаг түүний хувиарлалт хулгай болж хувираад байгааг бид харж байна.Асуудал бол улс орны хувьд ч адилхан.Монголын өмнөөс манай асуудлыг хэн ч шийдэхгүй.Бидний өмнөөс бидний зовлонг бэрхшээлийг хэн ч нимэглэхгүй.

     Монголын эдийн засаг хурдан өслөө” гэж яригдсан боловч түүхий эд голлон экспортлодог хөгжлийн хувьд доод  эрэмбийн эдийн засаг хэвээр л  байна.

     Тэр тусмаа ухаж зөөх салбараас хараат.Монгол орон хөгжлийн хувьд дунд эрэмбийн эдийн засагтай орон болох гэвэл байгаа нөөц боломжоо ашиглаад бусдад хэрэгцээтэй бараа бүтээгдэхүүн,өртөг шингэсэн баялаг үйлдвэрлэх,экспорлоход бодлогоо чиглүүлэх ёстой.Ингэхийн тулд бидэнд бүтээгчдээ,хөрөнгө оруулагчдыг дэмжихээс өөр зам алга.гэжээ.       Манайд өнөөдрийн хэрэгжиж буй хуулийн дагуу Улсын Их Хуралд  Улсын Төсвийн  тухай хууль,Нийгмийн Даатгалын тухай хууль,Хүний хөгжлийн тухай хуулиудийг  Засгийн Газраас  жил бүр өргөн мэдүүлж,93%иа  уул уурхайн орлогоос,7 хувиа бусад эх үүсвэрээс бүрдүүлэн, орлогоо дээрх гурван  хуулийн дагуу хувиарладаг билээ.

       Иймд “Монгол Улсын сангуудын тогтолцоо,удирдлагыг оновчтой болгох арга зам”бодлогын судалгааг хийсэн хараат бус судлаачид бид улсын төсөвтэй улдуулан уул уурхайн орлогын хувирлалтыг Баялгийн Сан байгуулахтай холбогдуулан хуулийн  үзэл баримтлалын төслийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн баталсан хуулийн ажлын хэсэгт  миний бие багтсны хувьд  танилцуулсан болно.

       Уул уурхайн салбарын бизнес бол  нөөцөөрөө дуусгавар болдог  тодорхой  хугацаатай  байдаг. Баялгийн Сан бол хэдэн зуун жил ч үргэлжилж  жилд 15%-20%-иар арвижиж, ард түмэн нь  ажил хөдөлмөрөөрөө амьдарч  чадах чадвартай, үр хүүхдүүд нь боловсролтой, хойч үеээ итгэлтэйгээр харах гэрэлт цамхаг  нь болгодогоороо  онцлогтой.

      БАЯЛГИЙН САН ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Баялгийн сан гэдэг нь:

         Улсын мэдлийн хөрөнгө оруулалтын сан

         Хувьцаа, бонд, өмч хөрөнгө,өнгөт металл болоод бусад эдийн засгийн нэг механизмаас    бүрдэнэ.

          Гадаад валютын болон дотоодын бусад нөөцөөр санхүүжигдэнэ.

          Голдуу гадаадад хөрөнгө оруулалт хийх боловч,орон нутагтаа хөрөнгө оруулалт хийдэг сангууд олон оронд байдаг.

          Гадаад улс орнууд,олон улсын байгуулга,хувийн хөрөнгө оруулалтын сангуудын зорилго нь түргэн хугацаанд хурдан ашиг олох хөрөнгө оруулалтыг урьтал болгодог бол Баялгийн Сангийн үндсэн зорилт нь улс орныг урт хугацаанд тогтвортой хөгжүүлэх нөхцөл бүрдүүлэхэд оршдог.

БАЯЛГИЙН САН НЬ:

       Төлбөрийн балансын удирдлагын тогтсон систем болон мөнгөний бодлогын хүрээнд хийгдэх валютын арилжаа биш.

        Төрийн өмчийн аж ахуйн нэгж биш

        Төрийн албан хаагчдын тэтгэмж тэтгэврийн сан биш

        Хувь хүний ашиг сонирхолын тулд ажиллагч биш

ХАРААТ БУС СУДЛААЧ,ХУУЛЬЧ                            Ж.ТҮВШИНБАТ.

Гуравдах боломж

                                                МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ Ц.ЭЛБЭГДОРЖ  ТАНАА

                                                                                                                       

                                                               Гуравдах боломж

           Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг-1- рт Оюу-толгой болон  том төслүүдээ явуулах уу?

                                                                   2-рт бүсээ чангалж,таналт хийх үү?

гэсэн санал асуулга явуулж байна. Өөр ямар ч хувилбар байхгүй, аль нэгийг нь сонго гэж ард түмэнд тулгалаа. Аль нэгийг нь сонговол нөгөөг нь хэрэгжүүлэхгүй гэснийг бодохоор алийг нь ч сонгож чадахгүй болж байна. Миний хувьд аль алинийг нь л хийх хэрэгтэй мэт санагдана.Гуравдах сонголт үлдээгээгүй нь сонин. Аргаа барж л байгаа хэрэг юм уу даа.

           Монголын төрийг ээлжлэн барьсан МАН, АН хоёр хүчин  суулийн 25 жил-улс төр,улс төр,улс төр гэж  төрийн эрхийн төлөө, Монголын эдийн засгаар тоглосоор ирсний л гор нь гарч байна. Цаашид ч энэ л эдийн засгийн тогтолцоотойгоороо явбал Монголын эдийн засгийн  байдал улам муудаж, Хятадын Шиньхуа агентлагын бичснээр-Монгол улс энэ байдлаараа байвал 2017 онд Грекийн араас орж, газар нутгынхаа нэг хэсгийг өгнө гэсэнтэй ойрхон болжээ.

           Уул нь энэ хоёр улс төрийн хүчин болон бусад жижиг намуудтайгаа хамтран засаг барьж байгаа үедээ нэг л том өөрчлөлт,шийдвэрийг гаргах ёстой юм.

           Монгол улс эх эвсэлийн засгийн газар байгуулсан энэ үедээ л улс төрийн зөвшилцөл хийх замаар Үндэсний хөгжлийн төлөвлөгөөг гаргаж, тэргүүлэх ач холбогдлооор нь эрэмбэлэн хөгжүүлэхдээ дараа дараагийн Засгийн Газрууд эрэмбийг өөрчлөх эрхгүй, энэ төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй л бол ямар ч хөгжлийн төсөл хэрэгжих боломжгүйгээр зохицуулсан Ботсванийн туршлагыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байна.

           Ботсвана улс тусгаар тогтнолоо олоод 1966-1999 оны хооронд л тэргүүлэх ач холбогдолоор нь эрэмбэлэхдээ үндэсний боловсон хүчнийг сургаж дадлагажуулах, дэд бүтэц-төмөр зам эрчим хүчийг хөгжүүлэх, харилцаа холбоо, усан хангамж,эрүүл мэнд боловсролын стандарт гэх мэтчлэн харин хамгийн сүүлд нь зам тавих зэрэг нь оржээ.

          Ерөнхий сайд болсон нь л хамгийн сүүлчээс нь барьж авч, зам барьж улсдаа асар их өр үлдээж эдийн засгаа нураагаад байдаггүй л юм байна лээ. Улс төрийн энэ зөвшилцөл нь Засгийн Газар болон ард түмний хооронд нийгмийн гэрээ болж, ийм таатай нөхцөл үүсгэхэд гадны зөвлөх тухайлбал хувийн хөрөнгө оруулалтын сангууд зөвлөж байжээ. Зөвлөхүүд нь Засгийн Газрын сайдууд болон парламентийн гишүүдтэй хамтран ажиллаж байжээ.

          Ерөнхий сайд Сайханбилэг- цагаануудыг авч ажиллаж тэднээс сурах хэрэгтэй гэж зурагтаар ярьсан нь”rent white guy “ буюу цагаан арьстныг хөлслөх аргийг хэлсэн байх. Мөн урдах Засгийн Газарт сайд байхдаа Японд айлчлаж-бид мөнгөтэй л болчихвол өөрсдөө хөгжчихнө гэж андуурч явжээ гэж ярьж байсан зэргээс нь харахад Монголын Засгийн Газар, Засгийн Газрын тэргүүн болж байгаа хүний ард  эдийн засгийн хөгжлийн институт “think tank “ байхгүй,төлөвлөлт хийдэг яам ч үгүй болгоод ерөнхий сайд нь бор зүрхээрээ л зүтгэж байгааг л харуулж байна.

         Би санал хэлэхээсээ өмнө хоёр асуулт асуумаар байна?1.Монгол банкныхнаас-гадаад валютын нөөц хэний мөнгө вэ?1-рт Засгийн газрынх... 2-рт Монгол Банкных..

         2.Засгийн Газраас асууя-нийгмийн даатгалын сан хэний мөнгө вэ? 1-рт Улсын мөнгө...

         2-рт Засгийн Газрын мөнгө..Яагаад үүнийг асууж байна гэхээр Монгол улс эдийн засгийнхаа багтаамжаас давсан мөнгийг валют болгож,улсын валютын нөөц гэж гадаадын банкинд жилийн 1%-ийн хүүтэй хадгалуулчихаад,эргээд гаднаас 5-8%ийн зээл авдаг менежменттэй улс.

      Өнөөдөр улсын төсөв 1 их наядаар дутаж байгалын баялагын орлого багассан үед л ухаан ороод эргээд тэлсэн халамжаа танах гэтэл чадахгүй байна. Монголд л баячуудын хүүхдүүд нь хүртэл халамж буюу “benefit “авдаг  тогтолцоогоо өөрчилж чадахгүйдээ хүрсэн байна.АНУ болон хөгжиж буй орны иргэд  халамжийн газрынхаа хажуугаар явахаас ч цэрвэдэг юм.

       Цаашид 2016 онд эргээд байгалын баялаг буюу уул уурхайн түүхий эдийн үнэ дээшилбэл яах вэ?Ерөнхий сайдын асуулгад хэрэв 1 гэсэн дугаарыг дарвал 2 дах буюу халамжаа танахгүй,том төслүүдээ явуулья гэх нь.Эргээд л төсвөө нэмээд л улс төрчид нь нийгмийн халамжынхаа хэмжээг нэмээд амлаад явах уу?Тэгвэл 3 гэсэн дугаарыг дарах нэгэн боломжийг санал болгоё

         Нийгмийн Даатгалын мөнгө бол хөдөлмөр эрхлэгч ард түмэн өөрсдийнхөө хөдөлмөрийн чадвар алдсан үед хэрэглэх зориулалттай цуглуулсан хөрөнгө юм.Ажил олгогчоос 12.5%-ийг,ажилчин өөрөө 12.5% ийг нөөцөлсөн мөнгө бөгөөд энэ нь Засгийн Газраас хараат бус эх үүсвэртэй хөрөнгө юм.

       Харин Засгийн Газар Нийгмийн Даатгалын байгуулгыг өөртөө буюу улсын төсөвтөө авч, 1200 ажилтныг нь хүртэл төрийн албанд хамруулсан явдал юм.Зарим эх сурвалжийн яриагаар-Монголын төр Нийгмийн Даатгалд 5,8 их наядын өртэй гэгддэг.Ямар ч л гэсэн 2015 он улсын төсвийн 60%  нь үүн лүү төсөвлөгдөж байна.

         Монгол улс яагаад Нийгмийн Даатгалаа тусад нь байлгаж болдоггүй юм бэ?

        Сингапур,Норвеги болон манай хоёр хөрш орнууд хүртэл бие даасан нийгмийн даатгалын сангуудтай тэр нь хараат бус баялагын сан болчихсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ 200% болтлоо хөгжчихсөн байна.Хэрэв улсын төсөв нь нийгмийн даатгалын сангаас тусдаа байсан бол дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ 20% тай байх байлаа.Өрийн тааз чинь ч боломжийн байх байлаа.

      Энд л эдийн засгийн тогтолцооны алдаа байсан,үүнийг л өөрчлөх гэж мэрэгжлийн Засгийн Газар байгуулсан,энэ Засгийн Газар нь бараг л торгуулийн батьлион,дараагийн сонгуульд орохгүй,ард түмэнд таалагдах гэж бус, эдийн засгийн арга хэмжээг авна гэж байгуулсан болов уу?Төрийн тогтолцоог нь байг гэхэд эдийн засгийн тогтолцоогоо өөрчлөхгүй юм бол ямар ч аавын хүү засгийн эрхэнд гараад ямар ч хүчин юу хийж чадах юм бэ?

       Эдийн засгийн баланс ч  мэдэхгүй улс төрчид ядахнаа Монголын топ эдийн засагчдаасаа асуухгүйгээр-шинэ гэр бүлийн 500 000,иргэн бүрт 1 сая,1сая 500 мянга,оюутан бүрт сар бүр 70 000,хүүхэд бүрт сар бүр 20 000,амжилт гаргасан тамирчин бүрийг насаар нь тэжээх,эцэст нь 3 сая дахь хүүхдийн чацуутан болгонд 3 сая зэргээр эдийн засгийг тарамдууллаа.

       Хүний Хөгжлийн Сан гэж үрэн тараах гэж Засгийн Газрын тусгай  бусад 30 сантай адилхан  сан байгуулан,ирээдүйгээсээ зээлж байна гээд  Оюу толгойгоос 250 сая ам доллар,Таван толгойгоос 200 сая ам долларын өрөнд оруулчихаад дотоодын бүх бололцоотой хөрөнгийг нийлүүлэн шавхаад сүүлд нь бүр гадаадаас өр тавьж, Монголын эдийн засгийг  маш хүнд байдалд орууллаа.

        Бид 3 жилийн өмнөөс л Баялгийн Санг хэрхэн байгуулах,баялгийн орлогыг хэрхэн хувиарлан хөгжүүлэх тухай Засгийн Газарт санал гаргахын зэрэгцээ” Сангуудын удирдлагыг оновчтой болгох нь”сэдвээр Хөгжлийн Яамнаас зарласан тендэрт нь шалгарч, бодлогын судалгааг явуулж,хуулийн төслийг нь хүртэл хийгээд өгсөн юмсан.

       Судалгаа болон хуулийн төслөөрөө улсын төсвөөс гадуур Нийгмийн даатгалын Санг хараат бусаар бие даалган,улсад орж ирж байгаа баялагын орлогын зарим хэсгээр эх үүсвэр болгон санхүүжүүлэх замаар Баялагын Санг байгуулах санал  гаргасан юм.Өнөөдөрийн байдлаар Нийгмийн Даатгалын сан нь тэтгэвэрээ ч тарааж чадахгүй байгааг мэдэж л байна л даа.Улсын төсөв нь татвараар мөн уул уурхайн баялагаас орж ирж байгаа орлогоор бүрдүүлж байгаа ч энэ орлогын тодорхой нэг хэсгийг Нийгмийн Даатгал болон бусад сангуудын 6 сараас дээших үлдэгдэлүүд  мөн бусад эх үүсвэрийг ашиглан Хөрөнгө Оруулалт Хөгжлийн Нэгдсэн санг” сангуудын сан” хэлбэрээр байгуулж, дэлхийн бусад улсын Баялагын сангуудын хөрөнгө оруулалтыг Монголд оруулах боломж байгааг санал болгосон юм.

       Харамсалтай нь  Хөгжлийн сайд нь Засгийн Газрын бондыг харин төсвөөс гадуур байлгаж,сая нэг юм төсөвтөө тусгах болтол өрийн тааз нь 58,5%-д хүрлээ.Зарим эдийн засагчид Төсвөөс гадуурх төсөв гэж байх ёсгүй гэх л байх.Гэхдээ үүнийг би санаанаасаа зохиогоод байгаа юм биш,Баялгын сан байгуулаад хөгжчихсөн  улсын загвар бэлэн байгаа юм.

       Жишээлбэл:Норвегийн Тэтгэврийн Сан Глобал нь 852 тэрбум ам.доллар буюу 5 сая хүн амдаа хуваахад нэг хүнд 1 сая Норвег крон.Улс нь ямар ч өргүй, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ нь 550 тэрбум,түүний 12% буюу 60 орчим тэрбумаар Засгийн Газар нь буюу улсын төсөв нь болоод л байна.

      Норвегийн Тэтгэврийн Сан Глобол нь 2015 оны 3-р улиралд 32 тэрбумын ашиг олсон байх юм. Энэ бол  Монгол улсын нийт эдийн засгаас 3 дахин их мөнгө.Ийм нийгэм тогтоочихвол эрх баригчдид,шийдвэр гаргагчид та бүхнээс ард түмэн нь юу нэхэх юм. Ийм өөрчлөлт,эдийн засгийн тогтолцоог Монголд  бий болговол Ерөнхийлөгч та Монголын түүхэнд алтан үсгээр бичигдэнэ.

      Монгол улсын ерөнхийлөгч та: 2013-04-05 нд Улсын Их Хурлын нээлтэн дээр  хэлэхдээ-Манай улсад нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгч бүр хувьцаа эзэмшигч,баялаг бүтээгч байх боломжтой.Ажил хийж байгаа хүн бүр,тэтгэврээ авч байгаа ахмад нэг бүрийн тэтгэвэр улсынхаа баялагаар баталгаажина гэсэн үг.Баялаг бүтээлцэх хүчин зүйл болж хувирна гэсэн үг.Өнөөдрийн нялх хүүхдүүд ч удахгүй өсч том болно.Ажил алба хийнэ.Ирээдүйд ахмадууд болно.Ингэж л тэтгэврийн сан баялагын сан болдог.Тухайн улсын иргэдийн хүүхэд хөгшин ялгаагүй бүгдийнх нь хадгаламж,хуримтлал өсдөг.Муу төр иргэддээ  өр үлдээдэг.Сайн төр иргэддээ хадгаламж үлдээдэг. Монголд асуудалгүй салбар гэж  байхгүй.Хүндрэлгүй шийдэл гэж бас байхгүй.Дээр нь Монголын онцлог гэж бас бий.Аль нэг шийдлийн ард ахиад олон асуудлын үр соёолж байдгийг бүү март.Тэр бий болж  байгаа олон асуудлын,үйлийн үрийг яаж засахаас олон юмны хувь заяа шалтгаалдаг.Асуудал бүрт шийдэл харагдаж байна.Нийгэмд бий болж байгаа баялаг нийтийн хүртээл болж чадахгүй байна.Иргэний оролцоогүй баялаг түүний хувиарлалт хулгай болж хувираад байгааг бид харж байна.Асуудал бол улс орны хувьд ч адилхан.Монголын өмнөөс манай асуудлыг хэн ч шийдэхгүй.Бидний өмнөөс бидний зовлонг бэрхшээлийг хэн ч нимэглэхгүй гэжээ.

     Монголчууд өөрсдөө эдийн засгийн тогтолцоогоо өөрчилж чадахгүй байгаа бол тэр цагаануудаа  хөлслөөд ажиллуулахад л  энэ гуравдах боломжийг хэлээд л өгнө.

     Уул нь Монгол дах хавтгайрсан халамжийн тогтолцоонд таны хувь нэмэр ч багагүй л байгаа байх.

    

            ТӨР ЭРХ ЗҮЙН ХУУЛЬЧ                                          Ж.ТҮВШИНБАТ

      

ШУДАРГА БА ТОГЛООМЫН ДҮРЭМ

Бурхан буддагийн номонд: Хүн болж төрөхдөө л зүүн мөрөн дээр нь хар шувуу нүгэл буюу шунал, баруун мөрөн дээр нь цагаан шувуу буюу буянтай төрдөг гэж номолдог. Зүүн мөрөн дээрхээ хөгжүүлвэл нүгэлтэн буюу шунал хэтэрч юу ч хийхээс буцахгүй болдог, харин баруун мөрөн дээрхээ хөгжүүлэх буюу энэ талаа их баривал шудрага буянтан болдог тухай номлодог. Ямар ч гэсэн хүн л болж төрсөн таны ч миний ч зүүн мөрөн дээр хар шувуу буюу шунал мөн баруун мөрөн дээрх цагаан шувуу буян байдаг л юм байна.

Төрийн эрх барьж байгаа хүмүүсээ бусдаас ялгаатай, шудрага эд хөрөнгө мөнгөгүй байх ёстой гэдэг гэнэн бодлоор л бид хэмжээд байгаа юм биш үү? Шудрага хүн гэж ямар хүнийг хэлэх вэ? Бусдад ихийг өгч өөртөө хоосон хүнийг үү? Алдарт зохиолч Маяковский нэгэн өрнөдийн зохиолчоос ингэж асуужээ. Та хэдэн костюмтай бэ? гэхэд нь: найман костюмтай гэхэд, тэгвэл Горький нэг л костюмтай гэжээ.

Тийм л ганц костюмтай хүн л шудрага, олон костюмтай нь шуналтай юм уу гээд бодоход В.И Ленин ямар ч эд хөрөнгөгүй гээд байсан хэрнээ Швецарийн банкинд өчнөөн л их мөнгөтэй нь хожим ил болж харин өөрөө эзэмшиж чадаагүй банкны хөрөнгө болсон шүү дээ. Хүний хэрэгцээ бол маш бага боловч Горькийд мөнгө илүүдэхгүй л байсан байх.

Монголын төрийг барьж байсан хүмүүсээс тэгээд хэн нь үгээгүй хоосон байсан юм бэ?

Их эзэн Чингис хаанаас эхлээд бүгд л баян, хөрөнгөтэй л байсан биз дээ.

Харин ч социализмын үед л төрийн эрх барьж байсан коммунизмд итгэгчид л баяжих боломжгүй байсан юм. 40 жил Монголын төрийг барьсан эцэгт нь чамгүй юм байх ёстой гэж бодоод ирсэн Ю.Цэдэнбалын хүү Зориг юу ч байхгүйг нь гайхах нь зөв шүү дээ. Социализмын үед төрийн эрх баригч нь шал өөр хүсэл сонирхолтой байсан бол зах зээлийн өнөөгийн нийгэмд төрийн эрх барих эрхийг “парламент” гэдэг компани болгоод 76 хувьцаа гаргаад тараачихсан байхад санал таслах нэг эрхтэй гүйцэтгэх захирал ямар шийдвэр гаргаж чадах билээ?

Монголын төрийг их өрөөс нь салгасан гавъяаг нь үнэлэхгүй, юу ч өгөхгүй болохоор нь эрх мэдлийнхээ хэмжээнд юм авчихсан нөхрийг авилгач гээд социализмын тоглоомын дүрмээр шийтгэчихсэн.

Тэгвэл одоо бид ямар нийгэмд амьдарч байгаа билээ. Тэд улс төрд яах гэж орсон юм бэ? Эх орондоо хайртай хүмүүсийн уралдаанд түрүүлсэн нь үү? Үгүй. Тэд ч бүгдтэй л адилхан гэр бүл үр хүүхдүүдийнхээ цаашдын ирээдүйн боловсрол, өөрсдөө ч эрх мэдлээ шилжүүлэх үед хүнээс гуйхгүйгээр амьдрах гэж л яваа бидний нэг.

Өнөөдөр Монголд ямар ч төсөл хөтөлбөр хэрэгжихгүй байгаагийн ард зөвхөн энэ тоглоомын дүрэм байхгүйгээс зогсчихоод байна. Төрийн эрхийг барьж байгаа аль ч намдаа биш хэн нэг нь ямар ч гадны хөрөнгө оруулалт, төсөл танилцуулахад хэн нэгэн улс төрчдийн бүлэглэлд багтахгүй бол бүтэхгүй, түүнийг нь нөгөө бүлэглэлийнхэн-бид л үүнд сонирхолоо ороогүй л бол чи ч хийхгүй гээд нэг нь нэгнийгээ дэгээдэж унагаад улсын хөгжлийг тушчихаад байна. Монголын ард түмэнд маш ашигтай нэгэн төсөл бариад ороход өөдөөс дуугүй царайлаад байгаа нь, энд чинь миний сонирхол харагдахгүй л байна гэж хэлээд байгаа нь тэр.

Ингээд л Монголд шийдвэр гаргах хүн ч байхгүй, бүгдээрээ авилгач, олигархи нэртэй, харин эх оронч царай гаргаад байгаа нь жинхэнэ авилга нэхэгч нар. Ийм л эзэнгүй төр...

Юуг ч шийдвэрлэдэггүй, зөвхөн өдөр тутмын ажлаа унагачихгүй л гэлдэрүүлсээр хугацаагаа дуусгавал шудрага, хөгжлийн төлөө өөрийнхөө нэр төрийг эрсдэлд оруулж томоохон улс төрийн шийдвэр гаргаад Монголдоо ашигтай юм хийвэл тэр хүн шудрага бус болчихдог нийгэм.

Социализмын маягаар бүгдэд нь хүртээх зарчим одоо хаана ч байхгүй, зах зээлийн нийгмийг Монголын ард түмэн сонгосон нь үнэн бол тэр зарчмаар нь л амьдарцгаая.

Ерөнхий сайд болж байгаа хүн төрийн тамгийг хүлээж авахдаа нэг, тамгийг буцааж өгөхдөө нэг, нийт хоёр мөнгөн аягатай гэртээ ирэхэд нь авгай нар нь загнадаг л байж таараа. Харин өөрсдөө - Монголын төр төр барьсанд нь хатуу гэх юм шивнээд л...

Бид нэг их л шудрага хүн хайж олоод төрийн эрхэнд гарчихвал авилага хулгай зогсоно гэж гэнэн бодоод байна. Гандангаас лам залаад ч адилхан, мөн л хоёр шувуутай хүн шүү дээ

Цаашид ч энэ үргэлжилсээр байх болно. Тэгээд яахав. Төр барьсныг нь л шоронд явуулаад байх уу? Монголд өнөөдөр социализмын үеийн шудрага тоглоомын дүрэм, ерөнхий сайд хэрэггүй, капитализмын ерөнхий сайд, түүний эрх мэдэл, тоглоомын дүрэм л хэрэгтэй.

Монголын төрийн эрх баригчид урд нь хулгай хийснээ ил тод болгоё, авилгач нарын урдах хэрэгт нь ял өгөхөө больё, үүнээс цааш шудрага болцгооё, нэг улаан зурвас гаргачихья гэхээр л бүгдээрээ хойшид шудрагчууд болох уу? Ойрын үед “Ил тод байдлын тухай хууль”, ”Өршөөлийн тухай хууль” гарч ард түмэн хоёр хуваагдаж, улс төрчид өөрсдөө ч яаж шийдвэрлэхээ мэдэхгүй гацчихаад сууж байна.

Гол нь энэ удаа авилгачид өршөөгдчихөөр дараа нь авилага зогсоно гэдэг баталгаа хаана байна? Ардчилсан парламент байгуулагдсны 35 жилээр дахиж өршөөх гэж үү?

Эрх мэдэлтэнгүүд нуугдмал хөрөнгийг нь ил болгож эдийн засгийн эргэлтэнд оруулж, эдийн засгаа аврах гэж байгаа, авилга авсан нь мэдэгдээд байгаа ч илрүүлж чадахгүй байгаа тул өршөөчихвөл гадаадад нуусан хөрөнгөө Монголдоо оруулж ирэх байх гэсэн реформийн чанартай хууль өргөн барьж байгааг чинь ойлгож л байна.

Гадны хөрөнгө оруулалтаа тушиж шийдвэр гаргаж чадахгүй байхын оронд зөвхөн өнгөрсөн цагийнх биш одоо, ирээдүй цагт үйлчлэх арай өөр тоглоомын дүрэм санал болгож байна.

Сингапурын ерөнхий сайд асан Ли Гуа Янгийн бичсэн номийг хүн болгон л уншсан байх. Гэхдээ мань эр номондоо өөрт нь ямар ашигтай байснаа бичихээ мартчихсан л байна лээ. Тавин жилийн дотор яаж хөгжсөн Сингапурийн хөгжлийн онцлогийг Монголтойгоо олон зүйлээр харьцуулсан боловч ямар гол цөм байсныг нь сая л ухаарснаа та бүхэнд тольлуулъя.

Саяхан Мега сайд М.Энхсайханы “ТӨРИЙГ УРЛАХУЙ” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурал хэлэлэцүүлэгт суулаа. Гол илтгэгч М.Энхсайханы илтгэлд: Сингапурт төрийн эрх баригч нарт ард түмэндээ л ашигтай төсөл шийдвэрлэсэнийх нь төлөө тухайн төслийн тодорхой хувийг авахыг зөвшөөрдөг тухай хууль батлагдаад одоо ч хэрэгжээд явж байгаа юм байна. Хөгжлийн төлөө иймэрхүү хуулийг л тоглоомын дүрэм гээд байгаа юм шүү дээ. Иймэрхүү санаа олон жил миний толгойд явсан ч за ийм “бичигдээгүй хууль” гэж байдаг юм гэсэн тэр нь л биз гэж бодож явтал Сингапурт л ганцхан хүлээн зөвшөөрчихсөн байдаг байна. Ямар улс нь болохоороо заавал бонус авсан нэгнийгээ мандуулж, ямар улс нь болохоороо шоронд хийж шонд дүүжлэх ёстой юм бол гэж бодогдлоо.

Сингапурын ерөнхий сайд асан Ли Гуа Ян маш их хөрөнгөтэй, ард түмэндээ ашигтай төсөл хэрэгжүүлэх шийдвэр гаргаад баяжсан гэдгийг нь Сингапурчууд ч хүлээн зөвшөөрдөг. Харин тэр хүн ямар азаар Монголд төрж ерөнхий сайд болоогүй юм бэ? Тэгсэн бол ч ...

Тавин жилийн өмнө 1965 онд Монгол улс азид ямар хөгжилтэй, оюуны потенциолаараа ямар байсан, гэтэл Сингапур ямар хөөрхийлөлтэй орон байлаа даа. Сингапур шиг хөгжилд хүргэсэн амжилтын нууц нь ерөөсөө л бонусыг нь хуульчилснаар улсаа ийм хөгжилд хүргэсэн байна.

Америкийн ардчилал Сингапурын ардчилалын ялгааг би 1992 онд очихдоо анх харсан юм. Америкийн жуулчин нэг залуу Сингапурт ирээд ямархуу хөгжиж байгаа, цэвэр орчныг нь ард түмэн нь ямар хүлцэнгүй байгааг хараад ардчилал гэдэг ийм байдаг юм гээд төв талбай дээр дотоожгүй явахад нь Сингапурын цагдаа нар барьж, шүүх нь 30 хоногоор баривчлахаар захиргааны арга хэмжээ авч, тэр залууг талбай дээрээ нүцгэнээр нь хүлээд дээр нь- Сингапурчуудаа Сингапурыг ардчилалыг дэмжиж байгаа бол энэ хүнийг ташуурд гэж бичсэн байжээ. Олон ч хүн ташуурдаж аймшиг болсон тул Америкийн засаг захиргаа иргэнээ авах гэж маш их хөөцөлдөөд Сингапурыг ямар ч ардчилалгүй орон гэж олон улсад бөөн шуугиан тарьж байсан ч ялыг нь дуусгасан юм.

Үүнийг бичсэн учир нь Монголчууд бидэнд Америк маягийн ардчилал тохирч байна уу? Аль ч улс оронд хэрэгжих төсөл бүр шийдлээ олохын тулд нэг удаагийн 2 хувийн комисс - тип байдаг гэдгийг хүн бүхэн л мэдэж байгаа. Хувийн битгий хэл улсынх нь компаниуд ч комисоо нууж л өгдөг, барьж чадахгүйгээс хойш нууж авч байгааг нь ч л ил болгоё гэсэн санаа юм.

Улс төрчид нь 2 хувийн комиссоо авсан ч ил тодоор авдаг хуультай болвол улс маань л Сингапур шиг хөгжинө.

Адилхан гуравхан сая хүнтэй энэ орныг Сингапур шиг гадны хөрөнгө оруулалтаар хөгжүүлчихвөл юу гэж та нарыг авилгач, олигархи гээд үзэн ядахав дээ? Алдартай баатар эр л болгож ард түмэн чинь өргөмжилнө.

Тэгээд ч та бүхнийг улс төрд мөнгөжих гэж орснийг чинь бүгд мэднэ. Харин ард түмний хуримтлуулсан төсвийн мөнгөнөөс бус, төсөв нь багадчихаар гаднаас зээл авчираад хусаад байлгүй гадна дотны компаниудын хөрөнгө оруулалтаас авах комиссийг чинь зөвшөөрье.

Бурханы бүтээсэн хар цагаан хоёр шувууг нэгийг нь үгүйсгэх, эсвэл хар цагаанаар будах, хэн нэгэндээ авилгач нэр зүүх, хэн нэгнийхээ хийж бүтээх гэснийг дэгээдэхийн оронд аль нам бүлгийнх нь бай хамаагүй дэмжээд бонус авч байгаач гэсэн авилага, комисс хоёрыг ялгаж салгах ийм л тоглоомын дүрмээр байвал яасан юм.

Манай парламент чинь мусламаны орнуудын хуулиудаас монгол эр гурван эхнэртэй байж болох тухай хуулийг хуулбарлан өргөн барьж, хэлэлцэж байсан түүхтэй мундаг ардчилсан парламенттай орон шүү.

ХУУЛЬЧ:                                                                    Ж.ТҮВШИНБАТ

ТӨЛӨВЛӨЖ Ч БОЛДОГГҮЙ, БҮТЭЭХ БУС ЯРЬДАГ НИЙГЭМ - АРДЧИЛАЛИЗМ

      

      Энэ зургийг Ц.Амгалан гуай 1966 онд зурснаар төрийн шагнал авч байсныг санаж байна. Энэ ялдамд их зураач Ц.Амгалан гуайн үр хүүхдүүдээс нь - энэ зургийг жишээ болгон ашигласан юм шүү, зургийг болон бурхан болоочыг шүүмжлээгүй юм шүү гээд уучлалт гуйя.

       Харин өнөөдөр харахад үнэхээр монголын төрийн дүр төрхийг ийм болно гэж мэдэж байсан болов уу? гэж бодогдож байна.

Капитализмийн дээгүүр харайж байгаа энэ морьтон “сүгсэлзүүр” ”утопи коммунизм” гэдэг газар буух гээд агаар дээр хөөрч байгаа нь үнэхээр тэр нийгэм нь байхгүй болохоор одоо “ардчилал” гээд орилиод л дүрс нь зогсчихож.

Нэгэнт төрийн туг бариад бүхэл бүтэн нийгмийг алгасч байгаа болохоор хэн ч Монголын төр байна гэнэ ойлгоно биз дээ.

Тэгвэл энэ төр нь газар дээр хэзээ буух нь тодорхойгүй. Хаана буухыг нь тодорхойгүй. Одоо яг хаанаас гарч ниссэнийг нь мэдэхгүй.

       Лав л бидэнд заасан түүхийн хичээл дээр хүн төрөлхтөн таван нийгэмтэй: хүй нэгдлийн, боолын, феодалын, капитализм, социлизм. Тэгээд коммунизм буюу төгс нийгэмд хүрнэ гэж заадаг байсан. Боолын нийгмийг алгасч болсон юм капитализмыг алгасахад юу байхав ухааны юм ярьж байсан шүү. Нээрээ бид ямар нэгийгээ боол болгон дарлаж байсан биш үнэн юм байна гэж үнэмшиж л байлаа.

       Бид ер нь өнөөдөр Монгол улс яг хаана байна, аль нийгэмд байгааг хэлээд өгөх хүн байна уу?

       Би Монголын Засгийн Газрын нэр дээр ЗХУ-д хуулийн сургуульд төр эрх захиргааны ангийг төгсчихсөн хүн гэж байгаа мөртлөө үүнийг ойлгохгүй л байна. 

       Зургаар бол феодолизмаас нисэн харайж байгаа харагддаг. Бид өнөөдөр яг феодализмаасаа гарсан юм уу? Энэ морьтоны хувцас төрх өнөөдрийн төр баригчид нартай яасан ч адилхан юм бэ дээ. Наадам, цагаан сар болохоор хараарай, нөгөө эрх баригчид чинь жинхэнэ феодал хувцаслалтаараа жинхэнэ дүр төрхөндөө орж, ядуусын хүүхдүүдээр морь унуулж амь насаар нь тоглоод л, өөрсдөө хаадын дүрд тоглоцгооно.

        Цаг хугацааны хувьд л зөвхөн Монголд ч биш гонжоом, зангиа орж ирснээр түүгээр гоёж, феодалууд гэж ойлгохгүй явсан юм биш үү?

        Саяхан ерөнхий сайд асан Бямбасүрэн гуай зурагтаар: - Монгол улс ямар ч философигүй болчихсон гэж ярьсан.

        Монгол төрийг барьж байгаа зарим улс төрчид, зарим нийтлэлчид - Монгол улс хөгжлийн нэг хэсэг хугацааны дараа буюу хойч үе гарч ирж байж л хөгжинө, эсвэл аль ч улс орон ингэж алдаж онож явсаар хөгжилд хүрдэг тухай ярьдагтай нь би санал нийлдэггүй юм. Алдах ч боломж олгоод байгаа юм шиг, хөгжүүлэх хүмүүсийг хүлээгээд ч байгаа юм шиг.

        Монгол улсын үндсэн хууль авч үзлээ. ”Монголын ард түмэн бид..... эх орноо хүмүүнлэг  иргэний ардчилсан нийгэм байгуулах эрхэм зорилготой...зарлан тунхаглаж байна” гэж байна. Нөгөө таван нийгмээс алийг нь ч биш ”ардчилсан нийгэм” байгуулна гэжээ. Хойд Солонгос ч Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Улс гээд нэрэндээ хүртэл заачихсан болохоор аль ч улс бид ардчилаагүй улс гэдэггүй л дээ.

       Би л хувьдаа ардчилалыг тэгш эрх, шударга байдал, ил тод гэх мэтчилэн олон эрхийн зарчим л гэж ойлгодог. Үг хэлэх, нулимах нураах эрх л лав байна. Үндсэн хуулиндаа заавал аль нэгнийг яг заах хэрэгтэй үгүйг нь мэдэхгүй, үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах гэхээрээ л өөрсдийнхөө сандал суудал хуваарилахад хэцүү байгаа тухай гээд эцэс төгсгөлгүй маргалддаг болохоор нь л үндсэн зорилгоо ярьдаггүй юм уу? гэж энэ сэдвийг хөндлөө.

      Харин хөгжлийг төлөвлөчихвөл урдах нийгмийн төлөвлөгөөт эдийн засаг буюу социализм болчих гээд байгаа тул Хөгжлийн Яамны сайд нь төлөвлөхөө мартаад өрийн яам болгосноос ч тэр үү? яамтай нь хамт буулгачихсан. Бусад орнуудын төрийг хараад байхад нилээн олон жилээр урьдчилан бэлтгэгдсэн хүнийг, эдийн засгийг концепцийг нь харж л сонгоод байх шиг байх юм. Японы ерөнхий сайд Шинзо Абэ шиг ”Абэкономикс” шиг ар талынх нь эдийн засгийн институтгүй ч гэсэн Ерөнхий сайдын суудалыг дамжаа болгон “бор зүрхээр” нь явуулна гэвэл ямар ч “алтан толгойтой мөнгөн бөгстэй” залуу Монгол улсыг хөгжүүлэх вэ? Хөгжлөө төлөвлөж болдогүй, зөвхөн ярьдаг ийм нийгмийг Ардчилал”изм”гээд хэлчихвэл энэ хуучинсаг нөхөр байна. Урдах  нийгэмд чи ингэж бичиж чадаж байсан уу? гэх байх л даа. Үгүй. Орчин үед буурай, хөгжиж байгаа, үсрэнгүй гэж л хуваагдаж байгаа, Монгол улс буурай орны тооноос гараад одоо хөгжиж байгаа орны тоонд орно л гэх байх. Битгий л бас дээгүүр нь харайчихаарай билээ.

       Ядаж надад олдож байгаа номнууд дээр л өндөр хөгжилтэй орнуудын нууц нь капитализмаар л хөгжчихсөн байх юм. Баялгын хувиарлалтыг заавал ”улсын төсөв” гэдэг ёроолгүй саванд хийж байгаад хувиарлалт хийж байсан цагт “авилга”авах гээд л бэлэн сууж байгаа хүмүүс л өөрсөндөө хувиарлалт хийдэг юм байгаа биз дээ. Улсын төсвөө батлахаасаа нь өмнө хөгжил авчирах төмөр зам мэтийн томоохон төсөлдөө нэг хэсгийг нь, нэг хэсгийг нь Баялгын сандаа хувиарлаад,үлдсэн ихэнхээр нь улсын төсвөө батлаад явдаг орнууд л хөгжөөд байдаг. 1990 оноос өмнө Төлөвлөгөөний Комисс гэдэг газар хөгжлийнхөө төлөвлөгөөг төлөвлөөд - энэ жил энэ мөнгөөр л улсынхаа төсвийг хийгээрэй гэж Сангийн Яамандаа өгөөд тэр хэмжээгээрээ хөнжлийнхөө хирээр төсвөө батлаад л болоод л ирсэн.

       2011 оных шиг нүүрсний мөнгийг хятадууд энэ онд өгсөн бол манай улс төрчид манай эдийн засаг 30%-иар өсчихлөө. Юун Катар, юун Америк, юун цагаан сар наадам гээд төсвөө 20 их наяд гэж батлуулж - та нар ажил хийгээд хэрэггүй, гэртээ сууцгааж бай, урд өгч байснаасаа ч ихийг буюу сар бүр 50 мянгийг өгнө гэж амлаад, харин та нар биднийг л сонгоорой гэх байлаа. Өнгөрсөн 4 жилийн энэ их цамааралд Бурхан мөн ч их хилэгнэж байна даа. Хүсээд байсан ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд, их хурлын даргын бүхий л улс төрийн суудлыг чинь өглөө. Одоо та нарт юу дутаад байгаа юм? Эдийн засгийн “реформ”-ийн том шийдлийг хийхгүй юм бол  ямар ч авилга, Мега төсөл, ер нь юу ч яриад нэмэргүй.

       Үнэхээр ч өнөөдөртөө Монголд капиталист болчихсон хүн ч алга. Парламенттай улс гэхээр л сонгодог систем гэж болчихдог бол болохоор л боллоо. Манайд харин зохиж байгаа юм уу? Саяхан болсон Берлингийн аялал жуулчлалын хурал дээр Дэлхийн Аялал жуулчлалын дэд ерөнхийлөгч - Цаг хугацааны машин шиг жуулчдыг монгол руу явуулж болох юм гэж ярина лээ.  Парламентад нь суугаа хүмүүсийн тал нь морь уяачид, бөхчүүд, бөөчид суучихаад Монголын хөгжлийг “популист” нүдээр л харна. Сэтгэлгээ нь хүртэл өрөвдөлтэй, ямар замаар олсон нь хамаагүй юмаа гэхэд бүхэл бүтэн үйлдвэр барих мөнгөөр адсага худалдан авч, бүтэн байрны мөнгөөр том чулуу авч өвөртлөөд л...феодал генэнд л байна л даа.. Хэдэн мөнгөтэй нь хотод бол хүүхэд харуулах, жолооч нэрээр  гэрийн зарц,шивэгчин, хөдөөд байгаа нь туслах малчин нэрээр хамжлагуудтай болчихсон нийгмийг өөрөөр юу гэж нэрлэхэв. Та нар “цаг хугацааны машин”-д сууж өмнөх нийгэм рүүгээ ч яваад хэрэггүй оньсон хөдөлгүүр,утсан холбоо, цахим мэдээллийн хэрэгслэлийг нь хасаад л харчихвал 1921 оноос өмнөх нийгэм яг харагдана. Нөгөө ”цаг хугацааны” морь унасан Монголын төр чинь “Голланд өвчин” тусаад “Баялгийн хараал” хүрчихсэн тул төөрөөд эргээд 18-р зуун руугаа давхичихсан юм биш үү? Капиталистууд Монголын төр буюу морьтонтой капитализмын тоглоомын дүрмээр ярих гэхэд нудраган дотроо гадны хүний гарыг барьчихаад-ингэх тэгэх үү? гээд “аброген” дохио зангаагаар энэ тэнд нь дараад л байхаар чинь “гомо” ч юм уу? гээд айна биз дээ. Капиталист - гуравны нэг гээд ойлгоод байгаа юм болов уу? гэж бодоод гурав, хорин тав гээд  дохьчихжээ. Морьтон харин гурван ширхэг 25 төгрөг өгөхөөр нь хэрэггүй хэрэгүй, би тийм ихийг авахгүй гэхэд нь - чукча түүнийгээ мэднэ. Чукча не дурак гээд давхиад явчихна.

      Төр эрхийн судлаач хуульч                                                     Ж.Түвшинбат.

                                                                                                                   2015-2-15            

                                                 СЭТГЭЛГЭЭНИЙ ӨӨРЧЛӨЛТ

Битүүний орой хүртэл сэтгэлгээ шүүмжлэлийг хүлээн авч, шинийн нэгнээс хойш итгэл үзүүлье гэж хаан эцэг зарлан тунхаглалаа.

Монгол хэмээх гэр бүлээс  сэтгэлгээний хувьсгалыг эхлүүлье.

Сэтгэлгээ буюу ”комент”-ийг Монголчууд бид битүүний орой харин ч нэг сэлгэлийнхээ доторхийг хэн нэгэндээ уудлан илэн далангүй ярьж, шинийн нэгнээр золгохдоо элдэв муу үг хэлдэггүй, урам хайрлаж итгэл үзүүлэн ерөөлийн үг айлддаг ард түмэн билээ.

Энэ гэр бүлд багтдагийн хувьд надад ч гэсэн ахан дүүсдээ  дутагдлын хажуугаар дуугай өнгөрч болохгүй  тул битүүний орой хэлэх үг гэж  байна.

Гэр бүлийн төлөөлөн удирдах гишүүдэд:

Манай гэр бүлийн ТҮЗ нь 2011 оноос эхлэн ухаж зөөсөн нүүрсний үнэ өссөн хөрөнгийг өөрснөө хөдөлмөрлөж олсон юм шиг 17%-ийн өсөлт гэж худлаа баланс гаргаж төсөвтөө суулган биднийг хуурсан байна. Мөн бидний цалингаасаа хурааж тэтгэвэрт гарахдаа хэрэглэх гэсэн мөнгийг төсөвтөө авч одоо өөрсдөө эргүүлэн өгч чадах эсэх нь тодорхойгүй байгаа нь ирээдүйдээ итгэх  итгэлгүй болгочихлоо.

Та нараас  бид ийм халамж хүсээгүй байхад та нар л өөрсдөө үргэлж 2011 он шиг байх юм шиг амлачихаад амлалтуудаа одоо буцааж болно гээд байхад зөв балансаа гаргаад ажиллаж чадахгүй   байгаа юм. Жишээлбэл: Манай  сурлага муутай  хүүхдэд яагаад сар бүр 70 мянга,бага хүүхэд маань 18 өнгөрчихөөд байхад эхнэрт маань хүүхдийн сүүний мөнгө, сар бүрт ач хүүхдэд маань 20 мянгийг өгч байгааг бид доромжлол гэж үзэж байна. Энэ чинь хүүхдийн хүмүүжилд маш муугаар нөлөөлж ажил хийх, онц сурах ч сонирхолгүй эхнэр маань ч мөнгө хүлээгээд байдаг болж. Ер нь халамж,шагнал хоёрын ялгаа алга уу? Ядарсан бусаддаа зориулагдсан мөнгөгүйгээр та нар дутаад байгаа юм уу? Уул нь гэрийнхнээсээ арай дээр юм гээд компани байгууж, улс төр яриад байдаг болохоор нь та нарыг төлөөлөн удирдах зөвлөлд сонгосон юмсан.

Бид өнөөдөр 2015 хүртэл хийдгээ л хийж байгаа шүү дээ. 2013 оноос нүүрсны үнэ бүүраад төсөвт нь мөнгө орж ирэхгүй болохоор нь гадаадын банкнаас мөнгө зээлж ирээд хашаан дотуураа өөрийнхөө машинд зориулаад зам тавьж биднийг том өрөнд оруулчихлаа. Түүний оронд тэр мөнгөөрөө нүүрс зөөдөг зам тавьсан бол бид нар гайгүй хэдэн юуаньтай болчих байлаа. Бидний  хувиараа эрхлэх аж ахуйнуудад  эгч нарыг татвар авахаар явуулахдаа гарт нь сэлэм өгчээ. Арай л 37 он шиг буудчихсангүй ханцуйд нь хэдэн бор юм өгч л саллаа.

Уг нь гадаадын хөрөнгө оруулалт гэж нэг ачтай юм байнаа. Хамтарч бизнэс хийж хамтарсан үйлдвэрийг чинь уул нь гэр бүл болж байгаатай адилхан гэх юм байна шүү дээ.

Манайханд ч гадны хүмүүсийн харцыг булаахаар сайхан хүүхнүүд байнаа. Боловсон боломжийн соёлтой гадны хархүүг ах нар нь үзэхгүй юм. Том охин маань Рио гэсэн байхаа шар толгойттой суугаад гэр бүлээ та нараар батлуулчихсан биз дээ. Эхнийхээ хүүхдийг гаргачихаад хоёрдох хүүхдээ гаргах гэж байхад нь бөлдгөн толгойтой ах нь - хэзээ ч энэ гэр бүлийг чинь хүлээн зөвшөөрөхгүй, цаашид ч хамтарч ажиллахгүй гээд хурман дээр нь агсан тавьжээ. Бас нэг жижиг дүү нь - чи мөнгөтэй гэж хуураад л манай эгчтэй суугаа биз дээ юун зээл авах гээд загнаад байх юм.Батлуулчихсан гэр бүлийн дундуур нь орж дүү нь ингэж болохгүй биз дээ.

Нэг охинтой минь гайгүй харьцаа тогтоогоод хөрөнгө оруулж байхад нь татварын шарвалзсан охин очоод ханцуйнд нь юм хийгээгүй болохоор нь паспортыг нь хураагаад гэр орон руу нь явуулахгүй байсаар байгаад бүр сүүлд нь шоронд явуулчихлаа.

Шар толгойт хүргэцүүл маань хармаандаа мөнгөгүй явдаг болохоор нь үздэггүй юм болов уу даа.

Саяхнаас бас нэг охинийг минь ази царайтай хүү эргүүлээд байх юм. Кармаандаа харин их бэлэн мөнгөтэй явдаг болохоор нь ч тэр үү их л гайгүй харилцаад байх бололтой. Ер нь хүргэн бэрээ муулаад явдаг айлийг хүмүүс муу хэлдэг юм билээ.

Зарим охидуудаа жендер ч гэл үү? юм яриад байхаар нь ТҮЗ-д оруулчихсан чинь хүүхэд асрагчынхаа мөнгийг нэмнэ, ах нарынхаа тамхи татдагийг мэдсээр байж тамхины өрөө гаргаж өгөхгүй зэрэг журам гаргана гэхээс өөр юу ч санааачлахгүй юм.

Ээж аавын мөнгөөр гадаад дотоодгүй сурч сурчихаад, одоо хүртэл монгол хэлний курст сурч байгаагаа мэдэхгүй хэрүүл хийхээс хэтрэхгүй барууны тоглоомын дүрмээр ярьж чадахгүй бол гэр бүлийн санал асуулгаар наадах ТҮЗ-г чинь тараадаг хойд хамар хашааны Вовкагийнх шиг болгочихно шүү. Мөнгөний нярав  ченж залуу чинь төсвөөс асгараад ирсэн мөнгийг чинь аваад доллуур болгоод гадаадын банкинд жилийн 1%-ийн хүүтэй хадгалуулж байхад нөгөө ТҮЗ-ийн гишүүн банди 6%-тай зээл авчихаад юу хийхээ мэдэхгүй 888 хувиараа аж ахуй эрхлэгч нарт тараачих юм.

Ингээд төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүдэд санал тавья.

1.   Гүйцэтгэх захиралаар томилсон залуугийнхаа тавьсан саналаар хавтгайрсан халамжийг танаж батлаж өг.

2.   Уул уурхайгаас орж ирж байгаа орлогыг бүгдийг авч төсөв гэдэг үрдэг тараадаг уутандаа авдагаа зогсоож бидний тэтгэвэртээ цуглуулсан хэдийг хуримтлуулан өсгөж чадах Баялгийн санг байгуулж өг. Энэ хэдэн бор юм маань өсөхгүй бол мөнгөний үнэ цэнийг гүйцэхгүй байх тул гадаад валютын нөөц гэж олон тэрбумаар нь жилийн 1%-ийн хүүтэй хэвтүүлж байснаас хагас тэрбумаар нь ч гэсэн Баялгийн санд өгч өөрснөө төсөл гаргаж чадахгүй байгаа бол гадаадын хийж чадаж байгаа төсөлд нь оруулж өсдөг үржүүлдэг больё.

3.   Татварын хуулинд өөрчлөлт оруулж  эрсдлээ өөрсдөө даагаад ороод ирж байгаа гадны хөрөнгө оруулагч хүргэдийг минь шоронгоос гарга. Эдгээр дутагдлуудаа засахгүй бол харин наад хурлыг чинь тараадаг систэм хүлээж байгаа шүү.

Гүйцэтгэх засаглалын захирал бага дүүдээ:

Миний дүү саяхан зурагтаар ярихдаа нэг мэссэж аваад эмзэг хандаад хоолой нь зангираад байна лээ. Ах эгч нарын чинь дотор нь янз бүрийн ааштай хүмүүс бий шүү. Зоригтой бай. Энэ ажлыг нь өгчихдөг ч юм бил үү гэж бодогдсон гэвч миний дараа хэн нэг нь мөн л энэ тооны учрыг олох болно гээд больсон утгатай юм ярина лээ. Үүнээс ч ихийг сонсч ч магад. Тунирхаж болохгүй. Нэгэнт том алба, эрх мэдэл авсан юм чинь ар талаа л сайн бэхжүүлэх хэрэгтэй. Чи төлөвлөнө гэж мэдэхгүй, албаны чинь ард бодлого гаргах  институцигүй  албыг хүлээж авсан шүү. Гэвч өөрөө  өөрийнхөө төлөө, бор зүрхээрээ яв гэсэн үг биш шүү. Мэдэхгүй зүйлээ бусдаас асуу,зөвлө. Хоёрхон гарцаар бүү хар. Заавал өөр гарц байгаа.

Энэ гэр бүл дотор чинь топ эдийн засагчид ч байна. Асуудлыг шийдэж, эдийн засгийн реформийг чи хийж чадна. Аав өнгөрсөн жил манай хойд урд хамар хашааны аавуудыг урьж ирээд манай хашаан дундуур бохир цэврийн усны хоолойг тавих тухай тохирсон одоо юу болж байгаа вэ? Гайгүй түрээсийн мөнгө ирэх юм шиг байна лээ?

   

Эцэст нь аавдаа бас их учир байна

      Аав ам нь халахаараа дэндүү их үгтэй болчих юмаа.

      Эдийн засаг мэдэхгүй байж хамаагүй амлах юм.

Захирал байхдаа амалчихсан сар бүр хүүхэд бүрт 20 мянга, иргэн бүрт 1 сая,оюутан бүрт сарын 70 мянга зэрэг чинь энэ гэр бүлд үнэн дарамт болж байна. Хөөрхий баланс ямар мэдэх биш дээ. Нягтлангууд нь л болно болно амлаад бай л гэсэн юм байгаа биз дээ. Хөөрхий.

Харин сүүлийн үед аав өөрийнх нь нэр хүндээр тоглосон нөхдөө ойлгоод байх шиг байнаа.

Мөнгөгүй ядаж байхад хурал бүрт л очиж зарим эцэг эхчүүд очоогүй байхад хүртэл очоод л Давос ч бил үү? намба алдаад л... Тэгээд зүгээр явчихаад ирэхгүй бас энд бүгдийг нь уриад хурлын чинь мөнгийг даана. Ирэх жил 47 гэр бүлийн аав нар энд ирэх юм гэсэн. Гуравхан өрөөтэй байж тэр олон аавуудыг хаанаа багтаах гэж байгаа юм болоо? Сонсохноо нэг гэр бүлийн аав нэг зочид буудалд буусан байхад нөгөө гэр бүлийн аав тэр буудалд нь орвол шараа болдог гэх юм. Аав зүгээр зочид буудлуудынхаа тоог мэдэж урьмаар юм. Зарим хүмүүсийн яриагаар танай аав чинь НҮБ-ийн дэлхийн аав болох бэлтгэлээ хийж, энэ их олон хурлаар PR хийж байгаа юм гэх юм.